Tekst: Jaap Bartelds Foto: ANP/Olaf Kraak
In een essay schetst retailexpert Cor Molenaar een dystopisch straatbeeld met wegkwijnende dorpskernen. Heeft hij gelijk en zullen kleine kernen veranderen in spookdorpen vanwege winkelsluitingen?
Cor Molenaar schetste zijn toekomstvisie op 4 januari in Twinkle Magazine. Hij voorziet massale winkelsluitingen en refereert in zijn stuk aan een onderzoek van I&O Research. Op basis van koopstroomanalyses blijkt dat het winkelaanbod in kleine kernen uitsluitend komt te bestaan uit food, winkels voor niet-dagelijkse aankopen zullen verdwijnen. ‘Een onthutsend toekomstbeeld’, aldus Molenaar. Is dat echt zo erg?
Kees Verkade van retailbureau Kega onderschrijft de problemen: ‘Er kan simpelweg niet genoeg rendement worden gemaakt in de kleine kernen. Dit heeft gevolgen gehad voor huren (omlaag), personeel (ontslagen, loonsverlagingen) en aan het eind als het citroentje uitgeknepen, is komt daar de sluiting van winkels bij.’
Directeur Brigit Gerritse van de Nederlandse Raad Winkelcentra (RNW) denkt vooral in kansen. ‘Mensen zijn mobieler geworden en richten zich voor het winkelen meer op grote steden. De kleinere kernen zullen daardoor verkleuren naar meer diensten, zorg en horeca. Waar mogelijk zal winkelruimte transformeren naar woningen.’
Ook denkt ze dat kleine gemeenten met lichtere regelgeving meer ruimte zullen bieden aan nieuwe concepten, kleine ondernemers, speciaalzaakjes en mengvormen. Gert-Jan Hospers, als geograaf verbonden aan de Universiteit Twente, vat het probleem als volgt samen: ‘Zijn we in Nederland niet heel verwend? In Zweden bijvoorbeeld zijn mensen het gewend langer in de auto te zitten. Ook hier wordt het gewoon om naar een buurdorp te rijden.’
Pick-up points
In zijn artikel stelt Molenaar dat leveranciers, vaak beursgenoteerd, hun waarde moeten zien te behouden. Ze gaan op zoek naar alternatieve verkoopmogelijkheden, naast de reguliere winkels. Wat betekent dit voor de toekomst?
Gerritse: ‘Je ziet inderdaad dat melkpoeder nu rechtstreeks aan de consument geleverd wordt. Maar de consument is niet bereid om alle producten separaat bij de verschillende dealers te bestellen.’ Volgens haar heeft dit nog nauwelijks effect gehad op het winkellandschap. ‘Behalve dat er een aantal pick-up points bij zijn gekomen.’
Online players zoeken de winkelstraat op
Verkade wijst op een andere ontwikkeling: ‘We zien steeds meer pure online players de winkelstraat opzoeken, zoals CoolBlue, Fonq, Amazon en Zalando.’ Hij voegt er meteen aan toe dat dergelijke flagshipstores niet in de kleine kernen zullen opduiken.
Waar Gerritse eerder opmerkte dat kleine kernen ‘verkleuren’ naar meer zorg en diensten, schetst Molenaar een spookbeeld waarin gemeenten door leegstand en daling van parkeeropbrengsten moeten bezuinigen, wat verstrekkende gevolgen heeft júist voor diensten en zorg. Gerritse wijst erop dat parkeren vrijwel altijd gratis is in kleine plaatsen. ‘Bovendien zijn gemeenten geen eigenaar van winkelpanden.’
Verkade: ‘Retail als melkkoe voor gemeenten is voorbij. Dat geldt voor parkeeropbrengsten maar ook voor precario belasting.’ Hospers benadrukt dat de consument niet de dupe hoeft te worden nu de ‘goede oude tijd met de bakker en de slager in het dorp’ verdwijnt. ‘De winkelhiërarchie wordt platter, maar krimp hoeft niet erg te zijn.’ In zijn optiek zullen kleine kernen minder draaien op retail en meer op beleving.’
Mensen winkelen misschien meer online, maar ze gaan de deur uit voor cultuur of natuur en een kop koffie. Dat vind je niet achter de computer.’
Gemeenten willen wel investeren
‘Gemeenten willen of kunnen niet investeren in een leuk winkelgebied’, zegt Molenaar.
Daar is Gerritse het niet mee eens. ‘Gemeenten willen juist graag investeren in een leuk winkelgebied. Ze zorgen voor levendigheid en werkgelegenheid. Zo hebben al 31 gemeenten een “Retaildeal” gesloten naar aanleiding van de Retailagenda van minister Kamp. In de Retailagenda worden 20 maatregelen omschreven om winkelgebieden aantrekkelijker te maken. Maar de gemeenten kunnen dit niet alleen.’
Samenwerking met bijvoorbeeld winkeliersverenigingen en horeca vindt ze belangrijk. ‘Regionale samenwerking is zeer gewenst. Zodat iedere kern, vanuit zijn eigen authentieke kracht kan opereren.’
Nieuwe omgevingswet
Hospers vult aan dat in 2018 een nieuwe omgevingswet van kracht wordt. ‘Het gaat hierbij niet alleen om winkels, maar om de kernen zelf, die ook andere functies krijgt zoals wonen en werken. Gemeenten moeten bestemmingsplannen omzetten naar herbestemmingsplannen.’
Verkade last een voorbehoud in: ‘Als alle kleine kernen nu gaan denken aan entertainment in de winkelstraat is het traffic probleem echt niet opgelost.’
Net als op het Britse platteland?
Aan het eind van zijn betoog haalt Molenaar het Britse platteland aan, waar de leegstand in kleine plaatsen inmiddels gigantisch is. Gaat Nederland er ook zo uitzien? Niet per se, zegt Hospers. ‘Waarom zou je een outletcenter eens niet aan de rand van een kern neerzetten, maar in het centrum?’
Enorm tempo
Verkade is somberder. ‘Een retailer die vandaag een trekker is, kan morgen die positie verliezen. De gemiddelde leeftijd van een S&P 500-bedrijf was in 1957 75 jaar en in 2014 nog maar 10 jaar. De vergankelijkheid van bedrijven gaat in een enorm tempo en dat vertaalt zich door in meerdere onderdelen van de samenleving en dus ook in retail.’
Gerritse besluit: ‘De wereld verandert. Is dat erg? De tijd van op je plek zitten wachten tot de klant binnenkomt is over. De retailsector moet nu jagen; achter de consument aan. Dat vraagt nieuw ondernemerschap. En dat zal ongetwijfeld leiden tot een spannend en nieuw winkellandschap.’
Dit artikel staat in Tijdschrift voor Marketing nummer 1-2
