De wet DBA geldt vanaf 1 mei 2016 en sindsdien is er veel onduidelijkheid. Zelfstandigen lopen zelfs opdrachten mis, omdat bedrijven ze niet meer durven in te huren. Hoe zit het en wat moet je doen als freelancer en opdrachtgever?
Uit onderzoek van de Kamer van Koophandel blijkt dat één op de vijf zelfstandigen afgelopen jaar zelfs opdrachten misliep door de onduidelijkheid rond de wet DBA (deregulering beoordeling arbeidsrelaties). Opdrachtgevers durven zzp’ers namelijk niet meer in te huren, omdat ze bang zijn voor naheffingen of boetes. In plaats daarvan werken ze met nulurencontracten of via payrollbedrijven om risico's in te dammen. Dit soort oplossingen zijn nadelig voor freelancers, want die verliezen inkomsten, zelfstandigheid en fiscale voordelen.
Probleem
Zzp-expert Pierre Spaninks herkent het probleem. Hij doet samen met dataspecialist Intelligence Group onderzoek naar de arbeidsmarkt en spreekt regelmatig creatieve ondernemers. ‘Creatieve freelancers weten vaak beter hoe het zit dan de bureaus’, zegt hij. ‘Maar er zijn ook veel zzp’ers die helemaal geen actie ondernemen, omdat ze het niet meer snappen. Niet zo raar, want het kabinet is heel vaag over de wet. Wel onverstandig, want als je je niet aan de regels houdt heeft dat gevolgen.’
Volgens de expert zit het zo: ‘Eigenlijk is de wet DBA de kortste wet ooit. De wet zorgt ervoor dat de VAR (verklaring arbeidsrelatie) niet meer geldt.’
De VAR was een soort vrijwaring voor opdrachtgevers: met een zo’n verklaring gaf je aan dat jij zzp’er bent. Nu de VAR is afgeschaft, kijkt de Belastingdienst niet meer naar jouw status, maar naar de relatie tussen jou en je opdrachtgever. Afhankelijk van de manier waarop jullie samenwerken, kan er sprake zijn van een dienstverband. Zit je bijvoorbeeld 40 uur op kantoor en heb je een gezagsverhouding met je opdrachtgever, dan ziet de Belastingdienst dat als verkapt dienstverband.
Zzp’ers en opdrachtgevers kunnen samenwerken volgens modelovereenkomsten die door de Belastingdienst zijn goedgekeurd. Dit zijn een soort handleidingen tot samenwerking op basis van zelfstandigheid. Als je werkt volgens deze afspraken, dan is er geen sprake van loondienst. Zo’n overeenkomst is niet verplicht en het is dus geen vrijwaring. Het oordeel vooraf is een indicatie, achteraf kijkt de Belastingdienst of je volgens de afspraken gewerkt hebt.
Dubieus
‘Nogal dubieus’, vindt Hansje Rol van freelancecollectief Hunky Dory. ‘Bij sommige opdrachten is het logisch dat je op een bepaalde plaats moet zijn, binnen bepaalde tijden en dat er een gezagsverhouding is. Als acteur of cameraman moet je bijvoorbeeld werken volgens het script van de regisseur.’
Na alle kritiek liet de overheid het nieuwe systeem onderzoeken door de commissie Boot. Conclusie: het zorgt voor te veel onzekerheid. Daarom schort staatssecretaris Eric Wiebes (Financiën) de handhaving op tot zeker 1 januari 2018. Rol maakt zich zorgen om de slechte voorlichting en het ‘minieme besef’. ‘We hebben met diverse specialisten gesproken en de gevolgen, met terugwerkende kracht, liegen er niet om.’
Kwaadwillend
Dat de handhaving is opgeschort zegt namelijk niet zoveel, legt Spaninks uit. De overheid handhaaft namelijk wel ‘kwaadwillenden’ die zich schuldig maken aan fraude. ‘Het is een mistig verhaal, maar als je goed leest komt het erop neer dat iedereen risico heeft op naheffingen.’
Als je dus op dit moment met een opdrachtgever werkt op een manier die volgens de arbeidswet geldt als ‘loondienst’, kan je opdrachtgever naheffingen krijgen. Voor jou als zzp’er tellen je gewerkte uren niet mee voor je zelfstandigenaftrek en dat kan betekenen dat je er uiteindelijk geen recht op hebt.’
Rol vergelijkt het met een dertigkilometerzone zonder flitspaal. ‘Dat er geen continue controle is, betekent niet dat te hard rijden geen consequenties heeft.’
Spaninks snapt wel dat grote multinationals of beursgenoteerde bedrijven huiverig zijn. ‘Eerst was het alleen de zelfstandige die kans liep op naheffingen. Nu moet het bedrijf zich daar zelf zorgen over maken. Als je je moet verantwoorden bij een Raad van Toezicht, wil je geen onzekerheid.’
Wat moet je op dit moment doen?
Spaninks raadt freelancers en opdrachtgevers aan om zich te verdiepen in het arbeidsrecht, zodat zij weten wanneer een opdracht onder loondienst valt. Opdrachtgevers die twijfelen kunnen de opdracht voorleggen aan het UWV. Deze instantie moet dan binnen zes weken uitsluitsel geven of de opdrachtgever er sociale premies over moet betalen. Anders dan de modelovereenkomsten zijn deze uitspraken bindend en geven echte zekerheid vooraf. Spaninks: ‘Als je vaak samenwerkt met zzp’ers, kan dit lonen.’
Als de volgende criteria op jouw situatie van toepassing zijn, is de kans groot dat de Belastingdienst oordeelt dat je een (verkapt) dienstverband hebt:
-Je krijgt betaald voor werkzaamheden. Er is sprake van loon;
-Jij bent altijd degene die de werkzaamheden uitvoert. Je kunt zonder toestemming van de werkgever niet zomaar iemand anders als vervanger sturen;
-Er is een gezagsverhouding. Je bepaalt niet zelf waar, wanneer en hoe jij je werk doet.
De omstandigheden spelen een belangrijke rol bij het bepalen of je wel of niet zelfstandig ondernemer bent voor de Belastingdienst. Het gaat er vooral om hoe deze criteria met elkaar samenhangen.
