Waarom een echte dialoog voeren verdomd moeilijk is, maar niet onmogelijk

[door Marco Doeser]

De oude Grieken wisten het al: we hebben woorden (διάλογος) nodig om elkaar iets te kunnen vertellen. Anno nu is de dialoog de Haarlemmerolie voor het oplossen van complexe maatschappelijke problemen. Maar alle goede intenties ten spijt: een echte dialoog wordt zelden gevoerd. Op z’n best is het vaak een discussie of debat, op z’n slechtst een ordinaire ruzie.
Waarom laten we ons zo snel verleiden tot een strijd om het gelijk? En wat kunnen we anders, misschien beter doen?

Gefopt
Van Familiediner tot Tweede Kamer en van talkshow tot directietafel: we leggen elkaar graag uit waarom we het gelijk aan onze kant hebben. En – wees eerlijk – hoe vaak denk je zelf niet dat jouw mening de voorkeur verdient?
Het is ons brein dat ons hier fopt. We zijn namelijk gewend om de wereld om ons heen eendimensionaal te verklaren; we denken en doen aan de hand van voor ons logische lineaire lijnen. Zo vraagt de journalist net zo lang door tot hij de onderste steen boven heeft en vertrekt de minister als hij voor een schandaal politiek verantwoordelijk is. In dit lineair-causale denken leiden oorzaken tot gevolgen en wordt vanuit die logica gezocht naar een motivatie voor gelijk of ongelijk.

Conflictcommunicatie
In conflicten wordt dit lineaire patroon nog duidelijker zichtbaar. Strijdende partijen rechtvaardigen hun conflictcommunicatie als verdediging (gevolg) op de aanval (oorzaak) van de ander. Zij positioneren zich tegenover elkaar en hun posities bepalen het uitzicht en de betekenis die aan het gedrag van de ander wordt toegekend. We zien het elke dag om ons heen.
Bijvoorbeeld rond de schuldvraag van de ramp MH17. Hier laten de strijdende partijen zien hoe je met betekenissen (bewijsvoering) jouw waarheid opwaardeert tot dé waarheid. Betekenissen die aan overtuiging winnen naarmate meer mensen erin geloven. In Nederland twijfelt niemand meer aan de toedracht, voor de gemiddelde Rus geldt hetzelfde. Het is (lineaire) beeldvorming in een notendop.

Terugschreeuwen
Je kunt menselijke interactie ook bekijken vanuit een andere dimensie: de circulaire causaliteit. Dan zie je de communicatie van de een als reactie op de communicatie van de ander en vice versa. Dit wederkerige patroon kan zich gemakkelijk versterken en zich oeverloos herhalen. Grappig wordt dan melig. In ruzies zie je vaak: hoe harder de een schreeuwt, hoe harder de ander terugschreeuwt.
Circulaire patronen kennen geen oorzaak (synoniem voor schuld) of gevolg (synoniem voor onschuld), maar een wederkerige interactie die mensen gevangen houdt en gevoed wordt, bijvoorbeeld door negatieve emoties, macht of egocentrisme. Wie circulair kijkt, ziet het onderscheid tussen (conflict)gedrag en de inhoud van wat er gezegd wordt.

Iedereen heeft gelijk
Zwarte Piet of niet? Hoe etnisch mag profileren zijn? Beladen maatschappelijke vragen als deze zijn niet eenvoudig te beantwoorden. En toch: oplossingen dienen zich sneller aan als tegenstanders durven inzien dat elke strijd om het gelijk zinloos is. Simpelweg omdat ieder – vanuit zijn eigen perspectief – het gelijk aan zijn kant heeft. Wie dat doorheeft en de actie-reactiedynamiek herkent, vindt de ruimte waarin écht gesproken kan worden over wederzijdse verschillen, percepties en intenties, belangen en hoe je die het best dient. Pas dan wordt een discussie een echte dialoog.

Marco Doeser is mediator en specialist op het gebied van conflictcommunicatie. In Communicatie Magazine van oktober (inlog) lees je het volledige artikel over de invloed van groepsdynamica op de onderlinge communicatie.

Op Het Communicatie Congres van 15 november geeft Doeser de break-out-sessie Confronteren kun je leren.