ProVeg Nederland: ‘FrieslandCampina erg traag uit startblokken in transitie naar plantaardig eiwit’

‘Nou’, zegt Veerle Vrindts, directeur van ProVeg Nederland, ‘om een voorloper te zijn is het anno 2020 niet meer genoeg om alleen maar “iets” te doen op het gebied van plantaardig. Vrijwel alle vlees- en zuivelbedrijven doen dat nu wel. De échte voorlopers zijn degenen die echt van focus veranderen en daar ook een ambitieuze langetermijnvisie aan koppelen. Unilever wil in de komende jaren bijvoorbeeld groeien naar 1 miljard euro omzet op plantaardige vlees- en zuivelvervangers. Dat is een vervijfvoudiging van waar ze nu staan, en flink méér dan hun hele omzet in vlees. Daaraan zie je dat het hen menens is. Ze willen ook naast elk Unox product en Ola ijsje dat ze op de markt hebben een plantaardig alternatief op de markt brengen.’

Unilever, onze nationale trots – wel gedeeld met de Britten natuurlijk – heeft de zaken wat Vrindts betreft goed voor elkaar. Maar het kan misschien wel nóg gedurfder en impactvoller. ‘In plaats van een vervangend product náást je oude product in de markt zetten, kun je het dierlijke product of ingrediënt ook in zijn geheel vervangen. Dat verwachten we de komende jaren steeds meer te gaan zien, en dan vooral bij samengestelde producten waar de dierlijke ingrediënten niet identiteitsbepalend zijn.’ Als voorbeeld noemt Vrindts de keten Yoghurt Barn, dat van zijn plantaardige slagroomnu de standaardoptie heeft gemaakt. En het merk Donny Craves, dat ei en de boter helemaal uit zijn koekjes heeft gehaald en nu een 100 procent veganistische bakkerij is.

En verder? Vrindts: ‘Vivera loopt ook voorop. Veel producenten van vleesvervangers hikken er nog tegen aan dat ze gebruik maken van geïsoleerd kippenei-eiwit als bindmiddel. Dat is in tegenstelling tot de andere ingrediënten die ze gebruiken behoorlijk vervuilend en dieronvriendelijk. Maar Vivera, dat sowieso in korte tijd één van de grootste spelers in Europa is geworden, heeft dat als één van de eersten uit al hun producten gehaald. Daarmee zijn ze richtinggevend voor de hele sector.’

De grootste achterblijver is wat ProVeg Nederland betreft niet een bedrijf, maar de Nederlandse overheid. Vrindts: ‘De markt is in sneltreinvaart aan het investeren in plantaardig, mede aangedreven door een sterk groeiende consumentenwens. Zeker met het oog op de klimaatdoelstellingen die gehaald moeten worden, zou je een stevig faciliterend beleid vanuit de overheid verwachten, maar in plaats van te stimuleren hinkt de overheid juist achter de marktontwikkelingen aan. De ambities blijven laag en er gaan nog steeds bakken met subsidiegeld naar de dierlijke sector.’

Kritische noten richting bedrijven c.q. merken heeft ProVeg ook. Vrindts stelt vast dat bedrijven soms voorop lopen en andere keren weer een stapje achteruit zetten. Albert Heijn bijvoorbeeld. Dat heeft in haar ogen het afgelopen jaar enorme stappen gezet om hun veganistische aanbod uit te breiden, en zelfs de winkels volgehangen met groene bordjes om de vegan opties onder de aandacht te brengen. ‘Tegelijkertijd’, zegt Vrindts, ‘zie je dat ze in de Allerhande weer volop vlees zijn gaan promoten, terwijl ze twee jaar terug juist opvielen door in het kerstnummer ook veganistische gerechten op te nemen. Daar zie je tweestrijd waar ze in zitten: ze willen ook de traditionalisten te vriend houden. Vanuit die hoek kwam op dat “vega kerstnummer” de nodige kritiek. Jammer, want het draagvlak om ook die veganistische gerechten erin te hebben is veel groter dan die paar schreeuwers.’

Een woordvoerder van Albert Heijn is wel verbaasd over de stelling van ProVeg. ‘Onze digitale Allerhande biedt inmiddels ruim 4 duizend vegetarische recepten, waarvan een heel groot deel ook vegan. Zo ook de kerst Allerhande van afgelopen jaar. Toen bestond ruim een derde van de recepten uit vegetarische recepten. Aan veel (kerst)tafels zit minstens één vegetariër en steeds meer mensen zijn flexitariër. Veel recepten bevatten daarom ook tips hoe je er een vega of vegan variant van kan maken.’ De woordvoerder zegt dat Albert Heijn zijn klanten graag wil inspireren om vegetarische c.q. plantaardige producten eens te proberen, om zo de stap naar vegetarisch of vegan een makkelijke en lekkere stap te laten zijn. ‘Dit doen we onder andere door online alles overzichtelijk op een rijtje te hebben voor een plantaardig en vega(n) dieet. Van vega(n) verspakketten, curry's en salades tot aan plantaardige drinks en kaasalternatieven. En ook in de winkel is alles makkelijk vindbaar.’

Prijzenswaardig allemaal, vindt Vrindts, maar als het gaat om het creëren van een voedseltransitie, gaat het volgens haar behalve om wat je aanbiedt ook om waar je de schijnwerper op zet. ‘Juist daarom vonden we de groene bordjes en de kerst-Allerhande van een paar jaar geleden zo’n goede zet. Verder hopen we dat Albert Heijn ook kritisch zal nadenken over zijn prijsbeleid. Waarom zitten er hoge marges op duurzame plantaardige producten en wordt er gestunt met vlees? Hier hebben supermarkten een zeer machtig instrument in handen om mee te sturen naar duurzamere consumptie.’

ProVeg Nederland ziet sterke verschillen per categorie, als het gaat om de transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten. Bepaalde categorieën gaan volgens Vrindts sneller dan anderen. ‘Plantaardige melk is al het verst ontwikkeld, vleesvervangers maken een inhaalslag. In snoep en chocola begint het net te komen, daar zien we nu steeds meer grote spelers bijvoorbeeld de gelatine uit hun producten halen of een melkvrije reep op de markt brengen.’

Als er één concern is dat wat minder ambitieus overkomt op ProVeg Nederland, is het wel FrieslandCampina. Vrindts: ‘Dat bedrijf besloot vorig jaar om te gaan “testen” of er voor hen mogelijkheden zijn op de plantaardige markt. Dat terwijl hun Franse concurrent Danone al vijf jaar geleden vegan brand Alpro overnam. Daarnaast haalde Danone marketingbudget weg van dierlijke zuivel om in plantaardig te investeren. Bovendien wil het tegen 2025 zijn plantaardige omzet verdubbeld hebben. Vergeleken daarmee komt FrieslandCampina wel erg traag uit de startblokken.’

Waarom is het volgens ProVeg nou zo belangrijk dat merken meegaan in de transitie van dierlijk naar plantaardig? Vrindts: ‘Voor het klimaat natuurlijk, dierenwelzijn, onze eigen gezondheid en recent is daar het voorkomen van nieuwe pandemieën als prominente reden bijgekomen. Maar het is ook om puur bedrijfseconomische redenen gewoon een heel goed idee: de consument vraagt er immers om!’ De shift naar plantaardig is volgens haar geen trend maar een systeemverandering. ‘Als je als bedrijf te laat of te langzaam meebeweegt, dan merk je daar in het begin misschien nog niet zo gek veel van maar zodra het omslagpunt komt, kun je zwaar in de problemen raken. Vergelijk het met de overgang van fotorolletjes naar digitale fotografie, die zag Kodak ook niet op tijd aankomen en dat heeft ze uiteindelijk hun koppositie gekost.’

Margrethe Jonkman, die bij Royal FrieslandCampina (RFC) de rol van global director research & development vervult, wil graag reageren op het statement van ProVeg. Zij stelt dat het verwezenlijken van gezonde voeding voor de wereldbevolking, in combinatie met verduurzaming zónder dierlijke eiwitten een heel moeilijk verhaal wordt. ‘Dierlijke eiwitten zijn zo belangrijk omdat ze essentiële aminozuren bevatten, die veel minder uit planten te halen zijn en die je lichaam niet aanmaakt. Zonder dierlijke eiwitten wordt het pillen slikken, of wel héél veel van die plantaardige eiwitten consumeren.’ Voorbeeldje? In 100 ml halfvolle melk zit 3,5 gram eiwit, zegt Jonkman, terwijl in alternatieven als havermelk, rijstmelk of amandelmelk 0,2 tot 1 gram eiwit zit. Dat geldt overigens niet voor alle plantaardige vervangers. Sojamelk bevat tot evenveel eiwit als gewone melk.

Jonkman ontkent niet dat ‘de transitie’ een issue is in de zuivelsector, maar de agenda ziet er anders uit: verduurzaming. ‘De voedingswaarde in zuivelproducten is key én we zetten volop in op het verminderen van de uitstoot.’ Volgens haar is de winst vooral te halen bij bijvoorbeeld het minderen van de consumptie van rood vlees, en het eten van fruit en groente van ver weg; dus geen avocado’s en mango’s met airmiles alsjeblieft.

Dat klinkt natuurlijk helemaal zo gek nog niet. Bij de verduurzaming van de zuivelsector komen grote innovaties kijken en het is een no-brainer dat dat gewoon moet gebeuren. Maar met transitie, systeemverandering, een radicale omslag heeft het niets te maken. Want je kunt zuivelproductie nog zo ver verduurzamen, dat haalt het – los nog even van het aspect van dierenwelzijn – niet bij plantaardige alternatieven. Heeft RFC daadwerkelijk geen enkele strategie, bijvoorbeeld met een tijdspad van 10, 25 of zelfs 50 jaar, om dierlijk (deels) te vervangen door plantaardig? In het eerste contact met RFC over het onderwerp, moet woordvoerder Jan-Willem ter Avest – begrijpelijk - wel een beetje lachen om de transitievraag. ‘Je moet je wel bedenken dat RFC een zuivelcoöperatie die in gezamenlijk bezit van de boeren is. Zij leveren melk. Ons bestaansrecht is het vermarkten van die melk.’ Zo bekeken is de transitie voor RFC inderdaad wel een héél grote stap. De achterban – de eigenaren – zullen geen staande ovatie geven voor een systeemverandering richting plantaardig. Jonkman gaat zelfs zover om te zeggen dat ze de gang naar carbon neutral wél een transitie vindt. ‘Ik geloof daar heel erg in.’

Nou is het ook weer niet zo dat er helemaal niets gebeurt bij RFC. In samenwerking met een fabrikant uit Finland brengt het onder het merk Oddlygood bijvoorbeeld havermelk op de Nederlandse markt. Dat is nu nog in testfase, het product is verkrijgbaar bij een beperkt aantal winkels van Albert Heijn. En verder is het met dochterbedrijf Kievit actief op de b-to-b-markt met vegan creamers (koffiemelk, cappuccino-toppings bijvoorbeeld voor koffieautomaten), ingrediënten voor in bakmixen, soepen en sauzen. Maar eerlijk is eerlijk, het is verwaarloosbaar als je het afzet tegen het volume zuivelproducten dat de fabrieken van RFC op jaarbasis verlaat.

ProVeg zegt de positie van RFC heel goed te begrijpen. ‘We zullen zeker niet ontkennen dat de voedseltransitie voor sommige bedrijven meer pijn doet dan voor anderen en dat er moed nodig is voor systematische aanpassingen. Toch denken wij dat een bedrijf als RFC het ook aan zijn achterban, de melkveehouders, verplicht is om de ontwikkelingen in de wereld strategisch te volgen en hen juist te ondersteunen om hierin relevant te blijven. Bijvoorbeeld om een - al dan niet gedeeltelijke - omschakeling te maken naar de productie van sojamelk of melk op basis van precisie-fermentatie: koemelk waar geen koe meer voor nodig is. In Nederland zijn al twee melkboeren opgestaan die onder het merk De Nieuwe Melkboer de eerste melk van “nedersoja” op de markt hebben gebracht. Zo blijven ze relevant voor de toekomst en zijn hun inkomsten bovendien minder vatbaar voor schommelingen in de melkprijs.’

Vrindts vindt overigens dat RFC de eigen problematiek niet kan oplossen door te wijzen naar avocado’s. ‘Die scoren voor een plantaardig product inderdaad relatief hoog in CO2, maar nog altijd veel lager dan de meeste dierlijke producten.’

Jonkman blijft bij haar punt. ‘Ik geloof heel erg dat je die melk nodig hebt. De nutriëntdichtheid van melkproducten is vele malen hoger. En bovendien heeft onze zuivelsector de laagste uitstoot per nutriënt. Ik vind het jammer dat we als zuivelsector dat verhaal niet goed genoeg vertellen. Als je zegt, dierlijk is fout en plantaardig is gaat, dan gaat de nuance uit de discussie. De eigenlijke discussie is: hoe gaan we naar een duurzaam en gezond voedselsysteem?’