Vlak voor de jaarwisseling in december 2020 reageerde Corine van Impelen, het toenmalig hoofd communicatie van Naturalis, in het Leids Dagblad op een brief die eerder die maand door Extinction Rebellion naar het Leidse museum en onderzoekscentrum was gestuurd.
‘We zijn een beetje verbaasd over deze brief, want we zijn onlangs gestart met het project ’Jongeren en Naturalis’, vertelde Van Impelen. ‘Extinction Rebellion is daarbij een van onze gesprekspartners. Binnenkort komen we ook met een manifest over onze gezamenlijke zorgen over de planeet.’
‘Gestart met een project’ en een ‘manifest’; een erg groot gevoel van urgentie sprak er niet uit, terwijl Naturalis zich een jaar daarvoor juist had geherpositioneerd als een centrum voor biodiversiteit.
De mammoet in de kamer
Extinction Rebellion wilde daarom ook dat Naturalis meer vaart zette en enkele principiele keuzes zou maken ‘omdat we zien dat de doelen die Naturalis zichzelf heeft gesteld in het huidige museum niet bereikt worden’.
Uit de brief: ‘Het museum lijkt de mammoet in de kamer, de zesde massa-uitsterving, niet te durven benoemen. Ook werkt Naturalis samen met bedrijven die juist verantwoordelijk zijn voor het verlies van biodiversiteit. Zo is er in de video's in de zaal over de ijstijd sluikreclame van KLM te zien, en werkt Naturalis samen met Shell aan biodiversiteitsonderzoek.’
En wie samenwerkt met Shell, laat zich gebruiken om het imago van één van de meest vervuilende bedrijven op de planeet te 'greenwashen', betoogde Extinction Rebellion. Hoe goed de doelen van een gezamenlijk onderzoek ook kunnen zijn.
Biodiversiteit in galajurk
Van Impelen wees namens Naturalis de kritiek van de hand. Dat er onvoldoende aandacht was voor de enorme ecologische crisis, klopte niet. Het Naturalis deed niet anders dan het belang van biodiversiteit benadrukken, onder meer bij het Gala van de Biodiversiteit ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van Naturalis. Ook liet het in de collectie uitgestorven dieren zien en vertelde het dat de wilde bij bedreigd wordt.
Daarnaast werkte Naturalis al samen met de Vrije Universiteit in Amsterdam aan de oprichting van een dependance: ‘Juist op die plek willen we met een nieuwe generatie wetenschappers werken aan oplossingen om het leven op deze planeet te verbeteren.’
Vliegende T.rex
Bovendien was er geen sprake van sponsoring, volgens het Naturalis. KLM Cargo had in 2016 het skelet van de T. rex van Amerika naar Nederland vervoerd, en met Shell werd onderzoek verricht naar biodiversiteit in hun parken met zonnepanelen. Dit zou bijdragen aan de energietransitie.
Van Impelen: ‘Onze onderzoekers bekijken welke mogelijkheden er zijn voor gewassen en insecten. Dat heeft niets te maken met het opkrikken van een imago, maar dat is zinvol onderzoek.’
Maar de samenwerking met Shell begon steeds meer de wringen. Ander instellingen, zoals Nemo, maar ook het Mauritshuis en het van Gogh Museum braken wel met de oliegigant, en ook Extinction Rebellionbleef het Naturalis oproepen hetzelfde te doen.
Afgelopen november hielden activisten van de actiegroep in het Naturalis. Drie van hen hadden zich naakt opgesteld in de zaal met een groot skelet van een mammoet met een bord ‘Homo Sapiens - uitgestorven 21e eeuw’.
Een heus dilemma
Afgelopen donderdag ging Naturalis dan toch om, en verbrak de samenwerking met Shell. Makkelijk was dat niet, blijkt uit een interview in Trouw met directeur Edwin van Huis.
Een woordvoerder vertrouwde de journalist Maarten van Gestel toe dat lang niet alle medewerkers van Naturalis achter het besluit staan. Het gezamenlijke onderzoek op het terrein van Shell in zou de energietransitie kunnen helpen in combinatie met biodiversiteit.
Het onderzoek van Naturalis en Shell gaf bijvoorbeeld het inzicht dat zonneparken een geschikte habitat kunnen zijn voor bestuivers. Er werden meer soorten bijen gevonden dan normaal in de landbouw- en industriële gebieden, waaronder vijf beschermde soorten.
Waarom dan toch besloten een onderzoek stop te zetten dat de biodiversiteit stimuleert en gaat over de productie van schone energie?
'Shell niet oprecht'
Volgens Van Huis was die beslissing een gevolg van achterblijvende inspanningen van de oliegigant en de vliegmaatschappij. Waar Shell na het klimaatakkoord van Parijs 2015 aangaf alles in het werk te stellen om aan de energietransitie te werken en beneden de 1,5 graad te blijven, gebeurde dat niet.
Van Huis in Trouw: ‘Kijk naar het nieuws: Shell heeft nu weer recordwinst geboekt. Het grote geld gaat naar de aandeelhouders; we zien geen oprechte poging om zo snel mogelijk de transitie door te maken, zoals ze dat wel in de publiciteit zeggen.
‘Op een gegeven moment moet je als instituut de balans zoeken. Moeten we bedrijven helpen met de energietransitie? Ja, als ze er echt voor gaan. Maar dat doet Shell niet. Op een gegeven moment ga je over een grens, en zeg je: we moeten ermee stoppen.’
Twee kwaden
Shell zelf laat in een schriftelijke reactie weten de beslissing van Naturalis 'jammer' te vinden. ‘Het uitsluiten van de fossiele industrie draagt niet bij aan het versnellen van de energietransitie maar remt deze juist af, schrijft Shell.
Shell: ‘We zitten nu eenmaal in een overgangssituatie naar schonere energie met elkaar. Het merendeel van de investeringen in schonere vormen van energie wordt in Nederland gedaan door bedrijven die nog actief zijn in fossiel én hard werken aan het overschakelen naar hernieuwbaar.’
Door ze uit te sluiten gaat de overschakeling nog langer duren, schrijft Shell, hoewel dat in het geval van de samenwerking met Naturalis toch niet het geval is. De biodiversiteit lijdt eronder, dat wel.
En dat maakte de afweging voor Naturalis een keuze tussen twee kwaden, die onder groeiende druk is genomen.
