Premier Mark Rutte vertelde dinsdagavond in de persconferentie over de wijze waarop het kabinet kennis betrekt bij zijn keuzes. Het luistert niet naar het RIVM alleen, maar gaat bij een groot aantal experts te rade om beleid en keuzes te toetsen.
Rutte: 'We kunnen bij het nemen van beslissingen niet om de cijfers heen. Maar dat wil niet zeggen dat er maar één waarheid is over de beste manier om met de gevolgen van corona om te gaan. Daarom praten we ook buiten het OMT om met deskundigen.'
Dat gebeurt ook op het gebied van communicatie. Maar wie zijn die deskundigen? En wat adviseerden zij?
Vooral wetenschappers
Centraal in het advies aan het kabinet staat een online bijeenkomst van het ministerie van VWS, dat op 12 augustus experts bij elkaar haalde om hun visie te geven. Erg gemêleerd was de expertgroep niet, hij werd vooral bevolkt door wetenschappers en onderzoekers, hoewel er opvallend genoeg weer geen deskundige in jongerencommunicatie was uitgenodigd. Uit ‘de praktijk’ waren twee strategisch consultants aanwezig.
Vakspecialisten in bijvoorbeeld framing, messaging, beeldvorming, sociale media of content marketing werden niet uitgenodigd. Ook directeuren communicatie uit het bedrijfsleven of andersoortige organisaties werden niet gehoord.
Position papers
Voorafgaand aan de sessie met VWS hadden de deskundigen zogeheten position paper opgesteld waarin ze hun kennis en zienswijze op de coronacommunicatie deelden. Twee vragen stonden centraal: wat moet het kabinet blijven doen om een opleving van het coronavirus te voorkomen of in te dammen? En wat moet het kabinet vooral ook anders doen?
Vervolgens werden de uiteenlopende adviezen besproken tussen de experts om tot een antwoord op de twee vragen te komen. Uit zowel de schriftelijke bijdragen als de gesprekken destilleerden de organisatoren een aantal adviezen.
Dit moet het kabinet vooral blijven doen
Regelmatige persconferenties
Dat zijn allereerst de regelmatige persconferenties met daadkrachtig en duidelijk optreden van Mark Rutte. Het zijn een soort collectieve events die zorgen voor een groot urgentiebesef. Tijdens de gesprekken aan de zogeheten experttafels werd dit overigens wel gerelativeerd. Nu de crisis langer duurt is het de vraag of dat besef van urgentie blijft. Bovendien is de sterke communicatie niet volledig toe te schrijven aan de boodschapper en het medium. Het was crisis en dat verhoogt de aandacht.
Heldere boodschap, duidelijk doel
In de eerste weken van de Covid-19 uitbraak was er sprake van krachtige overheidscommunicatie met een duidelijke boodschap en een helder doel. Dit vasthouden is wenselijk. Dat gaat over snelheid (snel kunnen schakelen), capaciteit (one pagers maken, persconferentie) en kwaliteit (een centraal narratief, helderheid, consistentie, feitelijkheid). Die communicatiekracht lijkt nu minder te worden. ‘Het corona virus neemt geen vakantie, dat zou voor communicatie ook moeten gelden’.
Nadruk op eigen verantwoordelijkheid
De keuze om eigen verantwoordelijkheid te benadrukken, gepaard met heldere gedragsregels, is ook een onderdeel van de communicatiestrategie die behouden moet blijven. Het draagt bij aan intrinsieke motivatie van mensen om zich aan maatregelen te houden.
Kabinet weet niet alles, wetenschappers helpen
De transparantie over ‘varen op zicht’ en onzekerheden zorgt voor begrip bij mensen dat het een unieke crisis is waarin de overheid niet alles weet. Communiceren dat beleid en maatregelen mede gebaseerd zijn op voortschrijdende wetenschappelijke inzichten, waarbij de experts ‘afzender’ zijn, zorgt voor groter draagvlak voor maatregelen en naleven van regels.
Laagdrempelig en inclusief
De laagdrempelige communicatie met simpel taalgebruik is iets om vast te houden. De toegankelijkheid door visuele ondersteuning en info graphics is een sterk element. De deskundige pleiten ook voor inclusief communicatiebeleid (meerdere talen, gebarentolk, toegankelijk voor laaggeletterden).
De voorgestelde veranderingen
Differentieer, in boodschap en doelgroepen
Differentieer naar verschillende doelgroepen. Bepaal communicatieactiviteiten en kanalen per groep en afhankelijk van het risico dat ze vormen. Houd rekening met de informatiebehoefte van mensen in verschillende situaties en via verschillende media en op verschillende momenten. Differentieer in vormen en soorten uitingen afhankelijk van wat je wilt bereiken. Voorlichting over handen wassen vraagt andere aanpak dan mensen motiveren om regels na te leven. Gebruik communicatiewetenschappelijke modellen en inzichten.
Formuleer een nieuw doel en ambitie
Maak een nieuwe start. Met het beleid en met de communicatie. Er lijkt sprake te zijn van de nodige verwarring door onduidelijkheid over wat nu de strategie is. Moeten we iedere besmetting vermijden? Of is beheerste verspreiding nog steeds een goede zaak voor groepsimmuniteit? Of is er een ander doel? Maak dit duidelijk. Kijk niet alleen naar gezondheid (daar ligt nu met name de nadruk op). Formuleer óók ambities die gaan over economische en sociale aspecten. Bijvoorbeeld: ‘Nederland wil het coronavirus onder controle houden, ervoor zorgen dat zoveel mogelijk mensen hun baan behouden en de economische schade tot een minimum beperkt blijft’. Een dergelijk doel met meervoudige ambities kan mensen motiveren om gewenst gedrag te vertonen. Het dashboard kan hier een rol in spelen. Maak verbinding met wat mensen belangrijk vinden bij het formuleren van een doel en ambitie.
Bekijk hoe mensen de boodschap opvatten
Creëer een duidelijk doel en aansprekende collectieve ambitie waar mensen aan kunnen bijdragen, juist nu. Succes van communicatie wordt bepaald door hoe mensen een boodschap opvatten. Dat is een complex geheel waar ook onbedoelde communicatie in doorwerkt. Als maatregelen multi-interpretabel zijn, vindt dat ook zijn weg in de communicatie. Die onbedoelde communicatie is belangrijk om vooral alert op te zijn. Zorg dat je weet hoe er over de maatregelen gepraat wordt door verschillende mensen in verschillende contexten.
Verhoog urgentie, via verhalen kwetsbare mensen en via beleidsinstrumenten
Mensen lijken onvoldoende de urgentie van de crisis te zien. De stress en zorg zit bij specifieke groepen en is niet goed zichtbaar. Besteed daar aandacht aan, bijvoorbeeld door verhalen van mensen uit verschillende groepen te delen. Zie communicatie niet als een geïsoleerd thema maar koppel het aan andere beleidsinstrumenten, duidelijke maatregelen (in de vorm van regels en handhaving), beperkende en verruimende voorzieningen, en ook aan haalbare handelingsperspectieven. Dat draagt bij aan urgentiebesef en het nodigt mensen uit zich veilig te gedragen.Lees hier de gespreksverslagen, waarin ook dieper op thema's wordt ingegaan.
De deskundigen en hun position papers
Klik op de naam voor het betreffende position paper.
