Door Prof.dr. Jaap de Jong, hoogleraar Journalistiek en Nieuwe Media Universiteit Leiden
De diameter van een virusdeeltje is tussen de 20 en 300 nanometer. Dat is best klein. Voor de politieke leiders die er een dagtaak aan hebben om te communiceren over de desastreuze gevolgen van het coronavirus in ons land is dat een mirakelse klus. Want vind maar eens de woorden om de risico’s van zo’n piepklein rotvirusje uit te leggen. Hoe creatief doen Hugo de Jonge en Mark Rutte dat? Hoe 'lieren' ze hun taal op tijdens de corona-persconferenties?
Wat is en doet het virus? ‘Het virus is al een aantal weken met een gevaarlijke opmars bezig’. Hugo de Jonge is niet in zijn eerste cliché gestikt, maar met clichés als deze oorlogsmetafoor is het natuurlijk meestal zo dat ze wel meteen door velen begrepen worden. Hoe klein een virusdeeltje ook is, het gevaar is groot en moeilijk af te stoppen: ‘Dit virus is als een mammoet-tanker. Het kost tijd om bij te sturen en af te remmen.’
Het virus is ook lenig: 'Maar zolang het vaccin er niet is, weten we dat het virus kan overspringen als je te dichtbij komt, als je je handen niet wast, als je handen schudt, als je niet thuis blijft bij klachten, als je je niet laat testen bij klachten en niet zoveel mogelijk thuis werkt.' Rutte brengt onvermoeibaar de regels nog eens naar voren.
Het virus is zelfs leniger dan de bestrijders. De “vakminister” levert iedere persconferentie een nieuwe oneliner over zijn grote tegenstander, die hij menselijke eigenschappen toe lijkt te kennen: 'We doen ons best, maar het virus doet het beter.' 'Steeds als we verslappen [...] slaat het virus zijn slag.' En: 'Jij kan klaar zijn met het virus, het virus is niet klaar met ons.'
Rutte ziet een deel van het succes van het virus in zijn gebrek aan discriminatie: 'We moeten ons dan extra realiseren dat we hier te maken hebben met een virus dat non-niet discriminerend – eeh, totaal niet geïnteresseerd is in wie het raakt.' [Hij verslikt zich een beetje in zijn oprechte poging om jargon (“non-discriminerend virus”) te vermijden. De Jonge spreekt hier toch zijn baas tegen: 'Kwetsbare ouderen, mensen met een handicap, mensen met een longziekte, andere mensen met een kwetsbare gezondheid. Juist omdat het virus onderscheid maakt, juist daarom moeten wij dat niet doen.' Maar Rutte houdt vol: 'Het virus heeft geen emotie. Dat springt gewoon over op andere mensen als je je niet aan die anderhalve meter houdt, zo simpel is het.' (21 april)
Rugzakje
Hartje zomer, 6 augustus, meldt Rutte: 'We hoopten allemaal op een zorgeloze zomer, maar zo’n zomer is het helaas niet aan het worden. [...] Ik hoop van harte dat het virus het rugzakje pakt en vertrekt. Maar op dit moment wijst niets daarop.' Waarom eigenlijk niet? Op 1 september weet Rutte het: 'Want een virus heeft geen paspoort.'
Verrassend is ook dit zomer-inzicht van De Jonge: 'Het virus verspreidt zich niet. Wij verspreiden het virus door ons niet te houden aan de regels.' Don’t blame the virus. Blame yourself, wil hij maar zeggen.
In de loop van de maanden hebben we het virus beter leren kennen. Wat kunnen we er tegen doen? Het is in ieder geval duidelijk voor De Jonge wat je niet met een virus kunt doen: 'Al discussiërend over de maatregelen krijgen we het virus er niet onder, het virus is niet vatbaar voor discussie.'
Uitstampen
Rutte is voor uitstampen: 'En dat is precies hoe we het willen: zoveel mogelijk uitstampen lokaal en waar het niet kan nationaal.' Een beetje stevig ook want anders “dan gaat het virus weer oplieren.” Daar kan De Jonge het wel mee eens zijn: 'Het virus uitstampen waar het weer oppookt.' Stampen en douwen: 'Het virus de grond instampen, daar waar het de kop opsteekt. [...] En naarmate de besmettingsgraad toeneemt, zijn maatregelen onvermijdelijk en is het noodzakelijker om dat virus een harde douw naar beneden te geven.'
En nu niet talmen, zegt De Jonge: 'Eigenlijk moeten we versneld van risiconiveau opschalen om daarmee weer voor het virus uit te werken' – 'omdat het gevaar dan veel te groot is dat je achter het virus aan blijft werken'. Rutte blijft hameren op de regels: 'Ons houden aan die regels, want dan heeft dat virus een slecht bestaan.'
Gereedschappen
Welke gereedschappen zitten er in de kist om het virus te bestrijden? Rutte komt aan met een tang: “Wij hebben samen het virus in de tang te houden.' In oktober is er een nieuw gereedschap. Na de inzet van een routekaart en een dashboard wordt Rutte nu ook de man met de hamer. 'De hamer waarmee we het virus moeten platslaan, moet groot genoeg zijn om dat nu ook echt te bereiken'. Opnieuw is De Jonge het met hem eens: 'Wat we telkens willen is het virus zo hard mogelijk raken en de samenleving en economie zo min mogelijk.'
En wat te doen met de virus ontkenners? Daar kan Rutte niet veel mee: 'Als mensen echt ontkennen dat er een virus is, ja daar kan ik niet zoveel mee. [...] Dus de echte virus-ontkenners vind ik ingewikkeld eerlijk gezegd. Dan denk ik: ja, er is zoveel bewijs, kijk gewoon even naar de intensive care-cijfers nu, hoe die omhoog lieren en hoeveel mensen angstig zijn dat hun operatie wordt uitgesteld.'
Er is – al dan niet terecht – veel geklaagd over te moeilijke 'coronataal'. Maar aan creativiteit ontbreekt het Rutte en De Jonge zeker niet. De virus-metaforenfabriek draait op volle toeren.
Lees ook: Rutte’s hamer-metafoor zorgt voor hilarische reacties en een debat over strategie
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!