FOTO: DUCO DE VRIES
Bij stichting Urgenda werken weinig communicatiemensen en veel inhoudsdeskundigen. Bewust, vertelt directeur en drijvende kracht Marjan Minnesma. ‘Ik vertel mensen dat het niet gezellig wordt op deze planeet, als de verduurzaming te lang duurt.
Moeilijk is het om niet onder de indruk te raken van de bevlogenheid waarmee Marjan Minnesma over haar idealen spreekt. Als we na afloop van het interview nog even napraten over een van haar grote projecten, valt haar niet te stuiten energie en vooral daadkracht extra op. In 2010 startte Urgenda de collectieve inkoopactie Wij Willen Zon. Minnesma ging in zee met een Chinese producent van zonnepanelen en nam er zonder één cent subsidie 50.000 af. Ondanks haar niet geringe netwerk, weigerden banken haar krediet te verlenen voor de periode tussen aankoop en betaling. Wettelijke regelgeving stond een overbruggingskrediet in de weg. Minnesma toog naar China, wist de betalingstermijn te verlengen en kreeg en passant nog een extra korting van de producent op de toch al lage prijs. In de weken daarna zat ze tot diep in de nacht technische vragen van gebruikers te beantwoorden. ‘Mijn mans bakkie interfereert met het zonnepaneel. Hoe los je dat op.’ Minnesma: ‘Normaal zijn mijn nachten al kort, maar toen ging ik nooit voor drie, vier uur naar bed.’
Wie is Marjan Minnesma?
Marjan Minnesma is bedrijfskundige, jurist en filosoof. Ze werkte voor Shell en Greenpeace, Novem, het Instituut voor Milieuvraagstukken in Amsterdam en de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Sinds 2007 is ze directeur en drijvende kracht achter Urgenda.
Moeder van drie tieners. Naar eigen zeggen tachtig uur per week werkend. Alles voor de goede zaak: het klimaat.
Credo
‘Willen is kunnen’, het zou haar lijfspreuk kunnen zijn. Doen is het credo van de stichting die ze samen met hoogleraar Jan Rotmans in 2007 oprichtte. Zelf noemt ze het ondernemen. Een jaar voor de collectieve inkoopactie van de zonnepanelen, waren er de elektrische auto’s waarvan Urgenda er enkele honderden bestelde bij een Noors bedrijf. Amsterdam en Zaanstad waren de afnemers.
Laadpunten
Het was een eerste aanzet om de markt voor elektrisch vervoer op gang te krijgen. Minnesma: ‘Die partijen stuitten op aanvangsproblemen: nu hebben we honderden auto’s maar hoe komen we aan laadpunten? Zo komt die markt langzaam op gang. Als dat eenmaal begint te lopen en er komen partijen die dat verder duwen, gaan wij door naar het volgende project.’
Zorgeloos
Minnesma lijkt bijna zorgeloos over de financiering, al is dat vooral omdat ze in oplossingen denkt en niet in problemen. Ook over de inkomsten van Urgenda – een miljoen op jaarbasis, vooral op basis van giften en donaties uit onder meer het bedrijfsleven – klinkt ze luchtig. ‘Het is toch elk jaar weer de vraag of die mensen weer bereid zijn om Urgenda te steunen. Maar tot nu toe gaat dat goed.’
Erosie
De stichting Urgenda telt 15 medewerkers. Dat zijn vooral inhoudsdeskundigen. Weinig communicatiemensen of pure campaigners. Een bewuste keuze, zegt Minnesma. Zelf werkte ze een aantal jaren als campagnedirecteur bij Greenpeace. Ze zag de langzame erosie van publicitaire acties. ‘Als je je voor de zesde keer aan een schoorsteen vastketent, is de pers toch minder geneigd om er verslag van te doen. Ik zie de laatste jaren dat wij met 15 mensen veel meer publiciteit halen dan clubs waar honderd mensen werken. Met de acties rond de elektrische auto’s, de zonnepanelen en de klimaatzaak hebben we enorm veel aandacht gerealiseerd.’
Diep in de industrie
Op dit moment steekt ze heel veel tijd in de update van haar boek Nederland: 100% duurzame energie in 2030. Ze is daarvoor, zoals ze zegt, ‘diep in de industrie gedoken’.
Minnesma: ‘Er zijn drie grote uitstoters. Gebouwde omgeving, mobiliteit en industrie. Daar richten wij ons op. Op het gebied van gebouwde omgeving komt er nu een hoop op gang. Zelf hebben wij daar met de campagne rond de zonnepanelen een eerste duw aan gegeven. En nu zijn wij bezig met een campagne om woningen energieneutraal te maken. Voor 35.000 euro per huishouden. Dat geeft een gezin met twee kinderen en een eigen huis in 15 jaar uit aan energie. Elektrisch vervoer komt ook in een versnelling. Er komen de komende twee jaar auto’s op de markt met veel grotere accu’s, die steeds betaalbaarder worden. Het grote gat is de industrie. Die moet een duw krijgen. Er is veel kennis, er zijn veel ideeën, er werken goede mensen aan, maar iemand moet actie ondernemen.’
Ik zou denken, dat boek kan wel even wachten. Jij zit tijdens de formatie in Den Haag om te lobbyen.
‘Nee, ben helemaal niet met de formatie bezig. Ik heb daar ook helemaal geen tijd voor. Ik werk dag en nacht aan mijn boek. Dat had al klaar moeten zijn. Hemelvaart ging eraan op. Pinksteren ook. Die formatie, ik zie wel wat eruit komt.’
Duurzaam is het woord dat Minnesma gebruikt. Kom bij haar niet aan met de term mvo. Ze heeft een hekel aan het woord. ‘Ik vind het een nietszeggende term, die we zo snel mogelijk moeten afschaffen. Wat kun je anders dan maatschappelijk verantwoord ondernemen? Onmaatschappelijk ondernemen? Ik praat liever over verduurzamen. En dan heb je het over: de wereld niet slechter voor je kinderen achterlaten dan zoals je hem hebt gekregen. We zullen wat moeten doen aan klimaatverandering. Je zult als bedrijf vanuit het perspectief van de wereld om je heen, omwille van de kinderen, maar ook vanuit kostenperspectief je grondstoffen zoveel mogelijk circulair moeten houden. En je zult op duurzame energie moeten overgaan. Ook vanuit moreel perspectief. Mvo is niet een soort add on. Duurzaam werken is gewoon chef sache. Dat zie je ook: al onze grote multinationals zijn bezig met duurzaamheid. Die bazen vinden het misschien nog wel belangrijker dan de kleilaag daaronder. Die worden op een andere manier en op andere targets aangestuurd, al verandert ook dat wel. Maar met name de top van het bedrijfsleven heeft allang door dat klimaatverandering, biodiversiteit en grondstoffen ook voor het eigen voortbestaan cruciaal is. Want het zijn ook hún grondstoffen. Als je nergens meer soja kunt krijgen, heeft Unilever een groot probleem.’
En het zijn ook consumenten. Bedrijven die duurzaam opereren hebben steeds meer een voorkeurspositie bij de consument.
‘Dat zie ik helaas nog te weinig. Als je de consument het duurzame alternatief aanbiedt in de winkel en het is 5 euro duurder, dan kiezen ze toch vaak de onduurzame variant. Ik vind juist dat je als bedrijf de consument niet meer de keuze zou moeten bieden om voor die onduurzame koelkast te kiezen. Alle koelkasten moeten A++ zijn. Er mag niet eens meer een A- koelkast in de winkel staan.’
Hoe erg is het dat het bedrijfsleven dit nu moet agenderen? Die boodschap van de 15 ceo’s – is dat niet een taak van de overheid?
‘Het bedrijfsleven weet wat er kan, maar ze leven in een competitieve wereld. Dus ze hebben wel een handje nodig om die omslag te maken. En daar komt de overheid om de hoek kijken. Want het bedrijfsleven behoort in Nederland nog steeds tot grote uitstoters en dat is niet echt omlaag gegaan de afgelopen vijftien jaar.
‘Je kunt ijzer maken zonder kolen. En als er CO2 en koolmonoxide vrijkomen bij dat proces, kun je dat afvangen en gebruiken als bouwblokken voor de chemie. Chemische bedrijven hoeven niet naar de olie-industrie voor hun grondstoffen. Dat moeten we beter organiseren. Daar kan de overheid een handje bij helpen, door verandering in wetgeving, of soms door hulp bij financiering. Op dit moment speelt zoiets bij Dow Chemical. Die kunnen de afvalstromen van de buurman, een staalfabriek, gebruiken als grondstof. Struikelblok is dat er een leiding van acht kilometer moet worden aangelegd. Waarom? Leg die leiding gewoon.’
Je zegt dat het bedrijfsleven wel overtuigd is van de noodzaak om duurzaam te ondernemen. Dat geldt minder voor aandeelhouders. Kijk naar Unilever.
‘Dat is het probleem van het kapitalistische systeem. Aandeelhouders kijken niet naar wat goed is voor personeel of voor de omgeving. De meesten zitten er alleen voor het rendement. Dan krijg je niet wat goed is voor de samenleving. Dat hele systeem moet op de schop. Maar ja. Dat is misschien wat veel gevraagd.’
Moeten aandeelhouders niet overtuigd worden van het feit dat duurzaamheid gewoon geld oplevert?
‘Jawel, maar soms duurt dat iets langer. Om te verduurzamen moet je soms meer tijd nemen om je geld terug te verdienen. Als alles binnen twee jaar moet, krijgen we heel veel niet van de grond. Het is een belachelijk eis dat alles in zo’n korte periode terugverdiend moet worden. Zeker in een tijd waarin geld niets kost. Je moet kijken naar maatschappelijk rendement. Wat levert het op in termen van schone lucht, biodiversiteit. En ook een beetje winst. Die aandeelhouders die nu Akzo belagen gaan alleen voor snel geld.’
Maar ook bij Shell haalt Frisse Wind, de groep kleine aandeelhouders die duurzamer ondernemen op de agenda wil krijgen, bakzeil bij grote, institutionele Nederlandse beleggers, waaronder de pensioenfondsen.
‘Shell moet je gewoon opgeven. Wie niet horen wil moet voelen. Als wij allemaal elektrisch gaan rijden en vliegen, en het botenverkeer schakelt over op schonere brandstof, kunnen raffinaderijen die vieze troep die ze nu produceren niet meer kwijt. Ze moeten investeren in schonere producten. Als ze dat niet op tijd doen, krijgen ze het moeilijk.’
Wat is Urgenda?
Urgenda – een samentrekking van Urgente Agenda – is een landelijke organisatie met als doel om Nederland sneller duurzaam te maken. Urgenda realiseert projecten op het gebied van duurzame bouw, mobiliteit, energie en circulaire economie. De stichting start zelf doorbraakprojecten, zoals de collectieve inkoopactie van 50.000 zonnepanelen voor burgers. Daardoor daalde de prijs van panelen met eenderde.
De grootste uitdaging lijkt me het grote publiek. Men denkt: ach, er komt wel een oplossing. In hoeverre probeert Urgenda de publieke opinie te beïnvloeden?
‘Ik houd verhalen bij mensen die nog niet zo overtuigd zijn. Om uit te leggen waarom het zo urgent is en oplossingen aan te dragen. We bewegen wel de goede kant op, maar het moet in vijftien jaar. En dat gaat niet vanzelf. Ik vertel mensen dat als het niet snel genoeg gaat, het echt niet gezellig wordt op deze planeet. Als je alle feiten op een rij zet, schrikken mensen wel. Waarom weten we dit niet, is de reactie. In die communicatie moet meer gebeuren. Dat zou eigenlijk een taak moeten zijn van de overheid, die pakt het niet echt op.’
Zou je niet zelf meer de stem van duurzaam Nederland moeten worden?
‘Ik laat dat organisch gebeuren en zoek het niet echt op. Ik ben drie keer achtereen nummer 1 in de duurzame top-100 geworden. Dat leidde tot enorm veel extra spreekbeurten. Ik ben in veel programma’s geweest en had interviews met vele bladen, maar het is zeker niet mijn ambitie om daar mijn dagtaak van te maken. Helga van Leur wil daar nu meer tijd aan besteden. André Kuipers doet het al een beetje. Dat zijn toch meer publieke figuren.’
Ondanks alle verontrustende berichten klink je toch hoopvol.
‘Ik ben een realist die ziet dat het nu nog kan. En zolang het nog kan, ga ik ervoor. Gelukkig zie ik dat heel veel dingen steeds sneller gaan. Ik geloof erg in die versnelling. Het is net als met de mobiele telefoon. Ik kreeg er een aantal jaren geleden een van mijn werkgever. Maar ik wilde ’m helemaal niet. Nu geef ik nog eerder mijn portemonnee af dan mijn mobiel. Als de prijscurve van duurzame producten naar beneden gaat dan gaat het heel hard. Dat zie je met windenergie, met accu’s, zonnepanelen. En dan gaat de verkoop niet lineair omhoog, maar exponentieel.’
En dan komt er zo’n Trump die niets van het klimaatakkoord wil weten.
‘In heel veel staten in de VS is zon en wind goedkoper dan fossiele brandstof. Zelfs in Texas. Die kolencentrales zijn niet meer rendabel te krijgen. Elektrisch is de toekomst. Als je bij het stoplicht sneller weg kunt scheuren met je elektronische auto, waarom zou je dan nog kiezen voor zo’n stinkding? De markt gaat dingen doen waar Trump geen invloed op heeft. De tegenbeweging in de maatschappij is gelukkig ook heel groot. Niet alleen de milieubeweging, ook de brede sociale burgerbeweging, de vakbeweging. Men vormt steeds meer één front.’
Een ministerspost op Milieu. Zou het iets voor jou zijn?
‘Dat lijkt me vreselijk. Het wordt wel regelmatig gevraagd door journalisten en dan zeg ik altijd: niet voor mijn zestigste.’
Het geeft je wel meer mogelijkheden.
‘Dat is maar zeer de vraag. Ik heb veel ministers zien sneuvelen, vooral inhoudelijke ministers. Plasterk was een goede wetenschapper. Ik weet niet of hij zo’n goede minister was. Je moet politiek een leuk spel vinden en dat vind ik helemaal niet. Ik denk ik dat vanuit mijn huidige plek meer verandering kan bewerkstelligen dan wanneer ik opgesloten zit in een kabinet. Maar (grijnst) in het eerste kabinet Thieme kom ik wel zitten.’
