Het jeukwoord ‘verbinden’ leek volledig versleten. Niets is minder waar

Verbinden was al een tijdje verbannen naar de jeukwoordenlijstjes en leek tot op de lettergreep versleten. Maar niets blijkt minder waar. Het duikt weer regelmatig op in interviews met de top van bestuurlijk Nederland. Een onverwachte revival. Politiek en bedrijfsleven moeten - vinden ze zelf - beter contact maken met de samenleving. Maar hoe doe je dat eigenlijk, verbinden?

Misschien heb je ooit, geïnspireerd door Volkskrant-columniste Aaf Brandt Corstius, aan een goede bekende gevraagd: ‘Wat vind jij, ben ik meer een Bert of juist een Ernie?’ Zo niet, doe dit dan alsnog. Je zult zien: na de lach volgt een grappig, maar genadeloos oordeel. Je bent een rationele, introverte mopperkont die z´n zaakjes op orde heeft (Bert) of een grappige, extraverte losbol die graag een beetje aanschopt tegen de gevestigde orde (Ernie).

Op het eerste gezicht is dit een nietszeggend experimentje, maar schijn bedriegt. Wie beter kijkt, stuit op de fundamentele intermenselijke vraag: waarom is het zo verleidelijk om verschillen uit te vergroten?

(Tekst loopt door onder de video)

Het antwoord is simpel: verschil is informatie. Hoe groter het verschil, hoe meer informatie er is. Stem je rood of blauw? Ben je vóór of tegen? Lijk je op Bert, of toch meer op Ernie? Verschillen zijn de toetsstenen van onze overtuigingen en hebben nut omdat ze betekenis geven aan de wereld waarin we leven.

Zonder verschillen weten we minder. Als alle medewerkers in een team op hetzelfde niveau presteren, hoe moeten ze dan beoordeeld worden? Er is immers geen ‘goed’ zonder ‘slecht’ en vice versa. Elke kwalificatie bestaat bij de gratie van zijn tegendeel.

Verschil moet er dus zijn, maar heeft ook een keerzijde. Een groot verschil tussen overtuigingen leidt gemakkelijk tot polarisatie: een wederkerige keten van interactie waarin het overtuigen van de ander het belangrijkste doel is. Dit is niet bepaald het terrein van de ratio. Ons primaire confrontatiegedrag wordt aangestuurd door het evolutionair oudere en veel snellere limbisch systeem in ons brein. In zo´n 200 milliseconden wordt de actie van ‘de ander’ verwerkt en beantwoord met een emotionele re-actie.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel maatschappelijke debatten ontaarden in vervelende discussies tussen pleitbezorgers aan de uitersten van de dialoog. Van dividendbelasting tot Nashville-verklaring, van Zwarte Piet tot klimaatdiscussie: het wij-zij-denken voert vaak de boventoon. En de media weten dat als geen ander. Die maken dankbaar gebruik van onze natuurlijke behoefte aan verschillen. De polemiek is mediageniek.

Laat één ding duidelijk zijn: het zijn niet de verschillen zelf, maar de manier waarop we met verschillen omgaan die bepaalt hoe we ons tot de ander verhouden.

Ook onze minister-president, de aanvoerder van de politiek-bestuurlijke elite, is er inmiddels achter dat verbinden een beter antwoord is op polarisatie en populisme dan oprotten. Prima uitgangspunt. Er kunnen niet genoeg vaasjes worden vastgehouden. Maar ook een keuze met consequenties. Bij een geloofwaardige boodschap hoort namelijk geloofwaardig gedrag.

Je kunt je alleen verbinden met de samenleving als je met oprechte interesse luistert naar de verschillende overtuigingen. Ook - of misschien wel juist - als die niet de jouwe zijn.

Dat verbinden vraagt inlevingsvermogen, emotionele reflectie en het vermogen om in de circulaire dynamiek van een dialoog een meervoudig partijdige positie in te nemen. Waarin verschillen niet per se overbrugd hoeven worden, maar er wel mogen zijn.

Dat vraagt ook voorbeeldgedrag waarmee je laat zien dat je zelf bestuurlijke keuzes maakt vanuit intrinsieke morele waarden en niet vanuit een cosmetisch oogpunt, ingegeven door het belang van aandeelhouders, goede pr of electoraal succes.

Pas als je dit spel beheerst, kun je een beroep doen op het vertrouwen en commitment van de ander. Pas dan kun je echt verbinden.

Bert en Ernie bewijzen dat het kan: compleet verschillen en toch een leven lang een heel goed duo zijn.

Marco Doeser is zelfstandig communicatieadviseur, mediator en trainer-coach.