De alchemie van de duurzaamheid

Volgens het rapport Wissels Omzetten dat het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) afgelopen week uitbracht, is “onze economie is niet op duurzame leest geschoeid, dat maakt ons kwetsbaar.” Het PBL benoemt grondstoffenschaarste, klimaat en biodiversiteit als problemen die niet op een klassieke manier op te lossen zijn. Gek genoeg zegt het planbureau in de verantwoording dat er geen analyse is gedaan van de economische kansen die verduurzaming biedt, maar uit de tekst van het rapport blijkt dat het met name de economische argumenten zijn die de doorslag moeten geven voor een doorbraak. “Het lot van de ijsbeer motiveert slechts een minderheid.”

Het besef dat we niet oneindig kunnen doorgaan met een economisch systeem dringt inmiddels breed door, maar hoe maak je goud uit lood? Hoe verander je een vastgelopen model in een nieuwe werkelijkheid? Van het huidige regeringsbeleid moeten we het niet hebben, merkt het PBL op. Op het gebied van energie loopt Nederland ver achter de duurzame toverkunsten van de rest van Europa aan, maar op andere terreinen liggen nog kansen genoeg.

Verandering van onderaf

Het is niet moeilijk te zien dat de verandering van onderaf komt, van ondernemers die op geheel eigen wijze de ingredienten van hun bedrijfsvoering opnieuw gaan mengen. Van bedrijven die niet alleen korte termijn-winstbejag in de ketel van hun businessmodel gooien, maar ook een flinke dosis milieubescherming, lange termijnvisie, sociale rechtvaardigheid en een snufje idealisme.

Het zijn deze ondernemende alchemisten die met hun experimenten op het spoor zijn van een duurzame samenleving. Natuurlijk lopen de meeste proeven uit op een mislukking. Af en toe explodeert er een duurzaam initiatief, of blijkt een recept niet kopieerbaar. En daarom wordt er soms smalend over deze pioniers gesproken, alsof het kwakzalvers en charlatans zijn.

Nieuwe Business Modellen

Verstandiger is het om te leren van de successen en mislukkingen van deze ondernemers. Wat zijn de kenmerken van duurzaam succes? Hoe kan het dat de besten erin slagen een rendabel bedrijf op te bouwen zonder de aarde uit te putten? Banken en steenkoolverbranders krijgen miljarden aan overheidssteun, maar hoe doen deze voorlopers zaken zonder subsidie te krijgen?

Uit onderzoek van de Radboud Universiteit in Nijmegen naar Nieuwe Business Modellen blijkt dat duurzame pioniers op enkele essentiele punten verschillen van traditionele bedrijven. Samenwerking, het niet langer heilig verklaren van bezit, alternatieve betaalmiddelen en persoonlijke betrokkenheid zijn daar elementen in. De komende jaren zal onzekere alchemie van de duurzame economie langzaamaan veranderen in onderbouwde bedrijfsmodellen.

Op 28 juni is er in Nijmegen een congres over Nieuwe Business Modellen. MVO Nederland is erbij en volgt de ontwikkelingen op de voet.