Verandering is een proces!

Er was een tijd dat op de universiteit waar ik werkte om het jaar een nieuw groot reorganisatieplan  werd  bedacht, ontworpen achter het bureau,  zonder ruggenspraak met de werkvloer waartoe ook ik als hoogleraar behoorde.  Het personeel werd uitgenodigd,  het plan werd toegelicht. Het zag er mooi uit, qua  kleurstelling en staafdiagram, maar het verband met de praktijk van het werk was mager.  Of het een vooruitgang was viel te betwijfelen,  want er was weinig rekening gehouden met de ervaringen van de werkvloer, alsof dat een werkelijkheid was die zich maar had te voegen aan wat de heren achter de tafel voor hen bedacht hadden.

Dit was de tijd van het blauwdrukdenken.

Ik hoop dat we die achter ons hebben gelaten, want het werkt niet: het past niet bij de verhoudingen in deze tijd, en het motiveert niet:  medewerkers voelen zich niet gehoord, niet gezien, de maatregels zijn vaak contraproductief, en halen niet de kwaliteiten uit mensen die vaak in ruime mate aanwezig zijn, maar die in dit soort Grote Plannen van boven gesmoord worden.

Ik werk nu al enige jaren met mensen die veranderingsprocessen in organisaties begeleiden, en twee inzichten zijn me duidelijk geworden: verandering is een langdurig en vaak ingrijpend proces, en de sleutel is contact en communicatie. Zonder dat lukt het niet, in een tijd waarin het regiem van bevel en gehoorzaamheid heeft plaatsgemaakt voor een cultuur van overleg.

Die inzichten  zijn terug te vinden in moderne artikelen over leiderschap en  organisaties die voeling hebben met de ingrijpende veranderingen  in de markt- en machtsverhoudingen. De titel van een artikel uit Harvard Business Review luidt: leadership is a conversation. Het gaat om praten en  luisteren,  op alle niveaus en geledingen,  in alle richtingen, dus ook van basis naar top, en dan om de vertaling van al die stemmen tot een visie waarin mensen zich herkennen en waarbij ze zich betrokken voelen. Dat motiveert. Dat wordt het verhaal van een organisatie waarin ook de ontstaansgeschiedenis  en de missie doorklinken, als het dna van een organisatie.

Maar ook als dat nieuwe verhaal zich langs die weg ontwikkeld heeft, en de mensen zich ermee verbonden voelen, dan is het nog niet een kwestie van de knop om. Verandering is een proces: it happens from conversation to conversation, zoals Nancy Dickson van Harvard University het beschreef.  Het heeft zijn eigen tempo en zijn eigen dynamiek, het gaat niet per decreet, het is een proces dat goed begeleid moet worden, met oog voor de angsten en de ambities, de talenten en de kwetsures, de geschiedenis en de cultuur. Communicatie is een sleutelwoord, maar dat kan niet zonder contact,  want anders blijven het loze praatjes en vrome preken.