Of het nu gaat om voedselproductie of de vluchtelingenproblematiek, als een kwestie echt ingewikkeld wordt, roepen mensen al gauw om een dialoog. Maar dialogen zijn ingewikkeld. Een dialoog kun je niet winnen, zoals een debat, maar gaat uit van het idee dat alle deelnemers een deel van het antwoord hebben en zo samen tot een oplossing komen. Omdat mensen geneigd zijn vast te houden aan hun eigen waarheid, loopt een dialoog meestal op niets uit.
Dat zegt Noelle Aarts bij de aanvaarding van het ambt van persoonlijk hoogleraar Communicatie en verandering in life science-contexten aan Wageningen University.
Polariserend
Aarts doet onderzoek naar het verloop van gesprekken tussen belanghebbenden over complexe en omstreden kwesties op life science-gebied. Zij zoekt naar patronen die verklaren waarom deze gesprekken zo vaak tot niets leiden en de verhouding tussen opponenten eerder verslechtert dan verbetert.
Mensen passen allerlei strategieën toe om de ander te overtuigen van het eigen gelijk, zegt Aarts in haar rede ‘The art of dialogue’. Deze strategieën hebben, veelal onbedoeld, al gauw een polariserende werking.
Aarts: ‘We gebruiken bijvoorbeeld suggestief en intensiverende taal – denk aan ‘een tsunami aan vluchtelingen overspoelt ons land’ – of overdrijvingen, leggen eigen normen en waarden op en dwingen onszelf en elkaar te denken en te redeneren in dichotomieën: de wolf hoort hier thuis, of niet, is hier spontaan naar toe komen lopen, of niet. Dergelijke tegenstellingen helpen om op vrij eenvoudige wijze beslissingen te nemen over ingewikkelde kwesties, maar brengen de partijen niet nader tot elkaar.’
Mening wordt waarheid
Daarbij komt dat mensen eerder geneigd zijn om over ingewikkelde en omstreden kwesties te praten met gelijkgestemden. In die gesprekken bevestigt men elkaar en worden meningen al gauw gedeelde waarheden. En zo komen opponenten steeds verder uit elkaar te liggen.
Tegelijkertijd blijven gesprekken tussen andersdenkenden noodzakelijk om tot elkaar te komen. ‘Gesprekken zijn in beginsel een belangrijk mechanisme om verandering en vernieuwing mee in gang te zetten, omdat mensen er een ander beeld van de wereld door kunnen gaan krijgen’, zegt Aarts. ‘Daarom is het van groot belang ontmoetingen tussen andersdenkenden te stimuleren’.
De meeste mensen hebben echter onvoldoende vaardigheden om een goed gesprek met andersdenkenden te kunnen voeren. Aarts vindt het verbazingwekkend dat we in het onderwijs zo weinig aandacht besteden aan de kunst van een dialoog, terwijl er zoveel van af hangt. ‘We moeten oppassen dat de samenleving niet gefragmenteerd raakt en uit groepen mensen bestaat die met de rug naar elkaar toe leven. Niet de verschillen maar juist het idee dat er slechts één waarheid zou bestaan leidt tot conflict.’
Zorgvuldig formuleren
De hoogleraar pleit daarom voor het ontwikkelen van conversational responsibility, een gevoeligheid voor de aannames die we probleemloos hanteren, de manier waarop we formuleren en de mogelijke gevolgen daarvan. Want formuleringen hebben consequenties voor hoe mensen iets ervaren, invloed op hun opinies en op de besluiten die uiteindelijk op verschillende niveaus worden genomen. Ook moeten we veel beter leren luisteren, zegt Aarts. ‘Onze alledaagse gesprekken zijn allesbehalve vrijblijvend. Ze vormen en ordenen de samenleving, en mogelijk op een manier die niet de bedoeling was.’
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!