‘Universiteitskrant gemuilkorfd, de journalistieke vrijheid van universiteitsbladen staat onder druk’, kopte de Volkskrant op 5 oktober. De hoofdredacteur van Cursor, het blad van de TU Eindhoven, wilde een artikel publiceren over de vermeende belangenverstrengeling van de nieuwe rector met de fossiele industrie. Het stuk verscheen niet, door druk van de redactieraad en de rector zelf, en de hoofdredacteur is op non-actief gesteld en moet vervroegd met pensioen.
Wat een treurnis en wat een schade, en tegelijkertijd what’s new? Dezelfde strijd wordt al sinds de jaren zestig gevoerd, en niet alleen bij universiteitskranten, net zo goed bij personeelsbladen en nieuwsorganen van andere organisaties. En net zo goed bij lokale en regionale media.
Hoe dom kun je zijn?
Nu staat de hele affaire uitgebreid in de Volkskrant terwijl de site van de universiteitskrant zelf op zwart staat, is de redactie in rep en roer, maakt de communicatieafdeling overuren en vragen medewerkers en studenten zich ongetwijfeld af wat er nog meer bij hen wordt weggehouden.
Er is inmiddels een onwerkbaar groot wantrouwen tussen de hoofdredacteur en de redactie enerzijds en het college van bestuur en de redactieraad anderzijds, lees ik in de Volkskrant. Het is bovendien niet de eerste affaire, de hoofdredacteur was al aangezegd dat hij moest verdwijnen vanwege een eerdere affaire.
De klokkenluider die dit alles intern heeft gemeld (een redacteur van het blad), laat weten in een Kafkaësk doolhof terecht gekomen te zijn. Het College van Bestuur verklaart in een reactie dat het kritische verslaggeving verwelkomt, dat er geen sprake van censuur kan en mag zijn en dat als de hoofdredacteur iets wil publiceren, niemand hem of haar tegenhoudt. Zo, dat is nog eens een flinke trap na.
Wat hadden ze beter kunnen doen?
Er zit een gekke vooronderstelling achter de gedachte dat als je iets niet publiceert, niemand iets zal weten. Dat is in deze zaak sowieso onlogisch, want bij de inauguratie van de rector waren er al protesten. Dus niets zeggen was sowieso al onverstandig.
In de communicatiewetenschap is bovendien al decennialang duidelijk dat je niet moet denken dat je de enige bron bent voor de lezer, iets wat wel achter het censuur-denken zit. Mensen zijn niet gek! En tegenwoordig hoef je maar even te googlen, en dan weet je van alles. Dan zou je toch liever de regie in eigen hand willen hebben?
Ik ben lang lid geweest van redactieraden van dit soort bladen. Ik zou dringend hebben geadviseerd wel te publiceren, zeker omdat, naar ik lees in de Volkskrant, de rector uitgebreid zelf aan het woord mocht komen. Misschien moet je onderhandelen over de uiteindelijke tekst, maar toch, dit is vele malen schadelijker dan een lastig stuk. Zonde, zonde, zonde.
Visies op bedrijfsjournalistiek
Uit al ouder onderzoek naar bedrijfsjournalistiek weten we dat de meeste bedrijfsmedia veel bedrijf en weinig journalistiek laten zien. Dat komt omdat er te weinig wordt nagedacht over wat realistisch is om te verwachten van bedrijfsjournalistiek.
Er zijn ruwweg drie verschillende visies op bedrijfsjournalistiek: Allereerst bedrijfsjournalistiek als onafhankelijke journalistiek met als doel om de lezer alles te vertellen wat er gaande is in de eigen wereld. Ten tweede bedrijfsjournalistiek als relatiemiddel om de lezer te binden aan de organisatie. Ten derde bedrijfsjournalistiek als middel om het imago te beschermen.
Alle drie zijn ze naïef. Spiegelen aan de idealen van de algemene journalistiek is niet houdbaar omdat bronnen, redactie en lezers te dicht op elkaar zitten. Je kunt je bovendien afvragen wat de huidige spectacularisering vanuit ‘alles wat niet deugt is de journalist een vreugd’ ons als lezers en kijkers van algemene media brengt.
Bedrijfsjournalistiek als relatiemiddel leidt tot knusse flauwekulverhalen over feestjes en portretten van jan en alleman. Bedrijfsjournalistiek als imagobeschermer leidt tot Pravda-journalistiek (‘het is hier geweldig en volgend jaar nog mooier’) en daarmee tot (zelf-)censuur.
Wat dan wel?
In de jaren negentig kwam de hoogleraar journalistiek Schudson met een alternatief voor de algemene journalistiek. Hij noemde dat het publieke model waarmee de journalistiek altijd uitgaat van het publiek in zijn diverse rollen als consument, burger, onderdaan, antagonist, medewerker ergens (en ik zeg erbij: belanghebbende) en voortdurend reflecteert op zijn eigen professionele rol als informator en duider van wat er gaande is.
Volgens Schudson is in zo’n model geen plaats voor sensationalisering, polarisering en overmatige infotainment en dat levert betere journalistiek. Latere auteurs die dit publieke model aanhangen, nemen liever als uitgangspunt: dat wat geweten moet worden om goed te kunnen functioneren als burger, consument, medewerker, etc.
Nico Drok zei daarover in 2002: in een publiek model is nieuws geen doel op zichzelf maar een middel ten behoeve van de kwaliteit van de samenleving, het is gereedschap om het handelend vermogen van mensen te vergroten. Als dat je (met elkaar vastgestelde) uitgangspunt is, heb je een ijkpunt om alle berichtgeving aan te toetsen.
In 2005 publiceerde ik er een boekje over voor Logeion. Maar de discussie erover is verdween (mijn boekje ook, de term bedrijfsjournalistiek trouwens eveneens). Terwijl het zo belangrijk is dat er goede, evenwichtige nieuwsvoorziening is en blijft, ook binnen en vanuit organisaties. Zouden we de discussie daarover niet weer eens moeten openen?
Betteke van Ruler verzorgt masterclasses en inspiratiessessies en is auteur van een reeks van boeken over het communicatievak. In november verschijnt haar nieuwste boek over een flexibele vorm van strategieontwikkeling, Strategisch Communicatie Frame II, dé standaard voor zinvolle actie.
Plaats als eerste een reactie
Ook een reactie plaatsen? Word lid van Adformatie!