Atletiekunie veegt eigen straatje schoon in zaak seksueel misbruik

Bij seksueel misbruik komt niet alleen de dader in beeld maar worden ook vragen gesteld aan de organisatie. Zijn er eerder signalen geweest dat iemand zich mogelijk schuldig maakte aan onacceptabel gedrag? Is er actie ondernomen om misstanden te onderzoeken, af te straffen en zo mogelijk te voorkomen?

En bij misbruik van minderjarigen zullen veel ouders vooral direct de vraag stellen: Is mijn kind bij jullie wel veilig? Organisaties die daar niet of onvoldoende antwoord op geven, lopen het risico zelf onderuit te gaan.

Het is een misverstand dat seksueel misbruik van kinderen is voorbehouden aan schimmige mannen in lange regenjassen. Vaak gaat het om populaire, charismatische en vriendelijke mensen die zich juist vanwege hun status onaantastbaar gaan wanen.

Ook looptrainer Jerry M. – in zijn jonge jaren zelf een geslaagde atleet - stond binnen de atletiekwereld bekend als iemand met oog voor talentvolle pupillen, een uiterst kundige coach en wordt door een van zijn voormalige clubs zelfs als ‘legendarisch’ omschreven.

‘Hij was enorm joviaal, een vriendelijke man. En we behaalden met hem prachtige resultaten, hij had goede verhalen en schema’s. Maar hij had ook zijn streken, was handtastelijk’, zegt de voorzitter van de Barendrechtse atletiekvereniging CAV Energie in De Telegraaf met gevoel voor understatement.

Jerry werkte ondanks die losse handjes meer dan 15 jaar voor de vereniging en vertrok in 2009, na een seksueel incident. Dat belette CAV Energie niet om in 2017 weer kort met hem samen te werken.

De club verzuimde kennelijk ook om de nieuwe werkgever van Jerry, Haag Atletiek te waarschuwen voor de seksuele vrijmoedigheden van de gevierde trainer. Toch liep hij in 2017 tegen de lamp toen een 21-jarige atlete zich meldde met klachten over seksuele uitlatingen, het toesturen van porno en grensoverschrijdende massages. De trainer werd op non-actief gesteld en de Atletiekunie schorste hem als lid. Ook startte het Instituut voor Sport Rechtspraak (ISR) op verzoek van de unie een onderzoek.

Het onderzoek van het ISR legt een verbijsterend beeld vast van systematisch seksueel misbruik, dat teruggaat tot 1982. Hoewel de raad veel meer misstanden vermoedt, beperkt het zich ‘om proceseconomische redenen’ tot zes ‘strafbare gedragingen’ bij drie verschillende atletiekverenigingen. Met als dieptepunt wekelijkse onbeschermde seks met minderjarige meisjes van 11 tot 18 jaar gedurende meerdere jaren met mogelijke zwangerschappen tot gevolg en waarbij soms ook naar dierenporno werd gekeken.

Jerry bekent maar toont geen berouw. ‘Met uw gedragingen heeft u over een periode van vele jaren zeer ernstig inbreuk gemaakt op de persoonlijke integriteit van onder andere zeer jeugdige atletes’, aldus de tuchtrechter. ‘Niet alleen is het gevoel van veiligheid en vertrouwen in anderen aangetast, maar voor ten minste drie atletes geldt dat uw gedragingen ook een zeer negatieve en onherstelbare impact heeft gehad op de geestelijke gesteldheid alsmede het leven in het algemeen van deze dames.’

De sanctie die daarbij wordt opgelegd – nota bene verpakt als een ‘schikkingsvoorstel’ – is royement als lid van de Atletiekunie. Dat zal die Jerry leren om met zijn poten van onze jonge meiden af te blijven!

De noodzakelijke passage die in de brief aan Jerry ontbreekt, luidt: ‘Ons tuchtrechtelijk instrumentarium steekt schril af tegen de enorme schade die u gedurende meer dan dertig jaar heeft toegebracht aan kwetsbare kinderen. Gezien de ernst van deze feiten, die door u zijn toegegeven, dragen wij dit dossier over aan het Openbaar Ministerie. Ook vanwege de voortdurende herhaling van grensoverschrijdend gedrag en daarmee de grote kans op recidive, vinden wij het maatschappelijk onverantwoord dat de kennis van deze feiten tot de binnenkamers van ons instituut en de Atletiekunie beperkt blijft. Het is natuurlijk aan het OM om te beoordelen wat met deze melding gedaan wordt.’

Het is op dit cruciale moment dat de Atletiekunie de verkeerde afslag neemt. De Barendrechtse vereniging trok al in 2009 aan de bel bij de bond maar daarop volgde geen enkele actie. Die kwam er pas acht jaar later na een nieuwe klacht van Haag Atletiek, die daarbij overigens aantekent dat het bij de unie heeft ‘aangedrongen’ op een onderzoek .

Nu het ISR heeft aangetoond dat Jerry zich jarenlang schuldig heeft gemaakt aan tenminste voortdurende gevallen van seksuele intimidatie in zijn hoedanigheid als trainer van meerdere atletiekverenigingen die zijn aangesloten bij de Atletiekunie, komt ook de zorgplicht van de betreffende verenigingen en de bond als geheel aan de orde.

Uit de berichtgeving over de zaak komt niet alleen een patroon van aanhoudend seksueel overschrijdend gedrag door Jerry naar voren, maar ook de bekende symptomen van falende organisaties in het aanpakken van misbruik: wegkijkgedrag, klachten en signalen onvoldoende serieus nemen en het ontbreken van adequate onderlinge informatie tussen de verenigingen waar Jerry werkzaam was en de sportbond. Dat Jerry 35 jaar lang zijn gang heeft kunnen gaan en steeds nieuwe slachtoffers maakte, is daarom ook iets waarvoor de betrokken sportorganisaties zichzelf in de spiegel moeten kijken.

Omdat het ISR zelf vermoedt dat de zes gevallen slechts het topje van de ijsberg blootleggen, was er alle reden voor de Atletiekunie geweest om de noodklok te luiden. Bijvoorbeeld door een brief aan alle aangesloten verenigingen met een desnoods geanonimiseerde casusbeschrijving en liever nog openlijke waarschuwing voor Jerry, het openen van een meldpunt voor slachtoffers van Jerry (en mogelijk andere trainers), een onafhankelijk en grondig onderzoek naar álle incidenten rond deze trainer(s), een aanbod voor slachtoffers, bijvoorbeeld in de vorm van psychische hulpverlening, en herijking van de bestaande procedures voor seksueel misbruik (inclusief trainingen om mogelijk misbruik eerder te signaleren).

Zeker omdat bekend is dat vooral minderjarige slachtoffers van seksueel misbruik grote aarzelingen hebben om naar voren te komen, had de Atletiekunie een heldere boodschap moeten geven: ‘Dit soort gedrag is onacceptabel en iedereen die dit meemaakt, moet zich in alle veiligheid kunnen melden. Dat geldt op de allereerste plaats voor onze jongste leden. Atletiek kan een geweldige bijdrage leveren aan de fysieke en mentale ontwikkeling van kinderen. De coaches aan wie wij onze pupillen toevertrouwen, hebben een voorbeeldfunctie en moeten ten alle tijden de lichamelijke en geestelijke integriteit van hun leerlingen volledig respecteren. Voor iedere vorm van grensoverschrijdend handelen is binnen onze verenigingen daarom geen enkele ruimte.’

Natuurlijk moeten privacyaspecten ook bekeken worden, maar gezien het belang van slachtoffers om beschermd te worden, de bekentenissen van Jerry zelf én het feit dat in een gesloten wereldje als de atletieksport toch al snel bekend zou worden dat er iets met deze ‘legendarische’ trainer aan de hand was, moet maximale openheid van zaken de doorslag geven. Te beginnen met een afspraak bij het Openbaar Ministerie om dit dossier over te dragen.

Toch besloot de Atletiekunie het onder de pet te houden, kennelijk ook tot ergernis van betrokkenen die uiteindelijk naar De Telegraaf liepen. Toen de krant met de bond belde, stond de Atletiekunie al met één nul achter. Het telefoontje van de journalisten naar Papendal had meteen moeten leiden tot het activeren van het crisisdraaiboek en, zo mogelijk, al voor of tenminste kort na de publicatie in De Telegraaf uitgebreide communicatie over de achtergrond van deze zaak, de rol van de bond en de betrokken verenigingen, het beleid rond preventie en het aanpakken van seksueel misbruik en de procedures rond meldingen inclusief verwijzingen naar vertrouwenspersonen.

Ook zouden de aangesloten verenigingen meteen geholpen moeten worden met de communicatie met hun leden – en met name de terecht bezorgde ouders van jonge pupillen - door bijvoorbeeld een voorbeeldbrief en het advies om een bijeenkomst te organiseren. Het was bovendien netjes geweest om de RET, waar Jerry werkt als buschauffeur, vooraf te informeren rond de komende publicatie. Die besloot nu halsoverkop om Jerry op non-actief te stellen na de berichtgeving in De Telegraaf.

Waar de Barendrechtse en Haagse atletiekverenigingen op de dag van publicatie meteen met een keurige reactie kwamen, bleef de website van de Atletiekunie in stilte gehuld. Wel tekende De Telegraaf een korte reactie van directeur Pieke de Zwart op. De bond heeft geen aangifte gedaan bij de politie, meldde De Zwart, omdat dat aan de slachtoffers zou zijn. Bovendien zou het meeste misbruik inmiddels verjaard zijn.

Daar vallen wel wat vraagtekens bij te zetten. Zeker bij zedenzaken rond minderjarigen is niet altijd een aangifte noodzakelijk en kunnen derden tenminste een melding doen. Seksueel misbruik van minderjarigen kent bovendien geen verjaringstermijn. Het is hoe dan ook bijzonder onhandig dat de Atletiekunie hiermee op de stoel van de officier van Justitie gaat zitten. Had het destijds gewoon gemeld en het verder aan het OM overgelaten.

Op vervolgvragen van De Telegraaf werd door Pieke de Zwart, ondanks meermalen aandringen, niet meer gereageerd. Kennelijk voelde hij zich beter op zijn gemak bij het Algemeen Dagblad, die een uitgebreide reactie opnam en zelfs wist te melden dat de Atletiekunie binnen twee weken met een voorlichtingscampagne zou komen. Naar aanleiding van deze zaak, aldus de directeur in het AD, waarmee hij natuurlijk eigenlijk bedoelt 'naar aanleiding van de publiciteit'.

Daarmee kraakt de geloofwaardigheid van dit gehaaste campagneplan al bij voorbaat aan alle kanten. Het is bovendien weinig netjes en nogal riskant om de brengers van de primeur te negeren en wel  doodleuk met een concurrerende krant in gesprek te gaan. Bij Bart Mos, die het geheugen van een olifant combineert met de jachtlust van een tijger, weet je dan in ieder geval zeker dat je nog wat vaker in zijn krant zult opduiken…

Ook de voorzitter van de Atletiekunie, de populaire Amsterdamse VVD-politicus Eric van der Burg hield op sociale media de afgelopen dagen de kaken stijf op elkaar. Het is onbegrijpelijk dat het boegbeeld van de sportbond met geen enkel woord rept over misschien wel het grootste seksschandaal uit de geschiedenis van de Nederlandse atletiekwereld. Een bericht op twitter als: ‘Intens geschrokken van de berichtgeving in De Telegraaf over wangedrag ex-trainer. Iedere atleet moet veilig kunnen sporten, zeker onze jongeren.’, was toch een geringe moeite geweest. 

Seksueel misbruik van minderjarigen is verschrikkelijk. Ook in deze zaak komt naar voren dat slachtoffers daar levenslange littekens aan over kunnen houden. Natuurlijk is het niet altijd mogelijk om als kerk, school of sportvereniging misbruik tegen te gaan. Je kunt wel alles op alles zetten om het te voorkomen, het tijdig te signaleren als het toch een keer verkeerd gaat daders hard af te straffen.

Het begint allemaal met het inventariseren van mogelijke risico’s op misbruik en ander grensoverschrijdend gedrag en het leren van de wijze waarop andere organisaties hiermee zijn omgegaan. Dat biedt de basis voor heldere procedures en draaiboeken wanneer er toch een misbruikzaak naar voren komt. Transparante en empathische communicatie waarin de slachtoffers en hun nabije omgeving voorop staan, sluit misbruik niet uit maar kan vervolgschade voor de organisatie zelf wel kleiner maken.

Gewoon je mond houden of alleen je eigen straatje schoonvegen, getuigt juist van gebrek aan respect voor slachtoffers, zeker wanneer die net als de dader ook deel uitmaken van je eigen club. Dat maakt hun littekens alleen maar groter. 

De Atletiekunie heeft het nodige aan herstelwerk te doen. Ik zou beginnen met sorry zeggen, dit hadden we eerder en anders moeten aanpakken. Maak je eigen rol en verantwoordelijkheid niet kleiner en benadruk juist dat slachtoffers meer van de sportbond hadden mogen verwachten en de Atletiekunie daarom ernstig tekort is geschoten in de zorgplicht voor Nederlandse atleten.

Ga praten met slachtoffers en luister welke impact het misbruik op hen heeft gehad, ook omdat zij niet naar voren durfden te komen met hun verhaal. Ga ook het gesprek aan met de bestuurders van alle aangesloten verenigingen over de cultuur en organisatie van de atletiekwereld, waardoor iemand 35 jaar ongehinderd zijn gang kan gaan ondanks talloze signalen dat hij zijn handen niet thuis kan houden. Neem de bezorgdheid van leden en vooral ouders weg en tref maatregelen om de veiligheid voor kinderen te vergroten. Blijven zwijgen, zoals de Atletiekunie nu doet, maakt de vlek alleen maar groter.