U prutst aan het logo van een ander, mag dat?

Een nieuwe opdrachtgever kwam met de vraag om ‘corporate beeld’ voor zijn organisatie te ontwikkelen. En daarna moest er ook een nieuwe website ontworpen worden. Het gaat goed met deze opdrachtgever. Het bedrijf is marktleider en wordt gevormd door zo’n 100 medewerkers die het allemaal fijn hebben bij hun werkgever. De vraag werd aan een bevriend ontwerpbureau gesteld en ik haakte aan.

Het hele plaatje moet kloppen
Ik vind het altijd prettig dat het hele plaatje klopt, belangrijk ook. Daarom zijn we toch nog even bij het begin begonnen: Wat zijn de kernwaarden? Hoe zien de basiselementen van de huisstijl eruit? Zijn er voldoende bouwstenen om mee aan de slag te gaan? Etc.

De opdrachtgever was heel duidelijk: ‘Aan het logo willen we niet tornen, daar zijn we blij mee.’ En: ‘Verandering van logo heeft nogal wat consequenties.’ Begrijpelijk en wat ons betreft een prima en werkbaar uitgangspunt.

Maar toen we aan de slag gingen vonden we het logo toch niet zo naadloos passen op de hervonden kernwaarden en op de positie van de organisatie als marktleider. We konden dat relatief eenvoudig repareren door wat kleine aanpassingen aan de basishuisstijl. De vorm van het beeldmerk werd iets bijgepunt, de kleuren iets aangescherpt.

Had je mij de vraag gesteld: mag je dit zomaar doen? Dan had ik geantwoord: ‘Nee, dat mag niet.’ En ik had vragen gesteld: ‘Is het auteursrecht overgedragen door de oorspronkelijke ontwerper van het logo? Ligt dat ook vast? En hoe staan deze wijzigingen in verhouding tot het persoonlijkheidsrecht dat nog steeds bij de ontwerper ligt?’

Een boze ontwerper
Maar dit overkwám ons. We dachten er simpelweg niet bij na. We gingen er vanuit dat de ontwerper een zelfde soort contract met deze opdrachtgever had als wij en dat alles goed geregeld was tussen hen. Aannames. En wij zagen alleen maar verbeteringen. Verbeteringen die de klant ook zag. Daar kan toch niemand tegen zijn?!

Iedereen was enthousiast. Behalve de ontwerper die het origineel ontworpen had. Hij vond zijn ontwerp veel beter dan wat wij ervan gemaakt hadden en hij was boos. Heel boos. Gelukkig was er nog niks geproduceerd, zodat we een en ander eerst netjes met hem konden afronden. Dat is dan ook gebeurd: de organisatie kon na een kleine vertraging en wat additionele kosten verder.

Auteursrecht
Het auteursrecht is belangrijk voor de positie van beeldmakers. Als een ontwerper voor een appel en een ei meedoet aan een pitch, en zijn voorstellen worden niet gekozen, dan is het goed dat die voorstellen beschermd zijn. En als een illustrator illustreert voor één van de magazines van Sanoma, dan is het goed dat de uitgever deze illustraties niet onbeperkt kan exploiteren zonder daarover eerlijke afspraken te maken met de illustrator.

En zo zijn er vele voorbeelden waar makers een flinke steun in de rug krijgen van het auteursrecht. De BNO gaf daar een mooie publicatie over uit onder de titel ‘Makers aan het woord’.

Ontwerpen voor een organisatie
Maar is het redelijk dat organisaties niet vrijelijk kunnen werken met de door hen ontwikkelde logo’s? Moet zo’n ontwerp in opdracht van een onderneming niet vooral werken voor die onderneming? En wat is het belang van de ontwerper eigenlijk nog als hij goed betaald is voor zijn inspanningen en als alle afspraken die er tussen opdrachtgever en opdrachtnemer waren netjes zijn nagekomen?

Als het aan mij ligt mogen organisaties (tot op zekere hoogte) doen en laten met de ontwerpen wat zij willen. De ontwerpen moeten voor die organisatie werken en niet noodzakelijkerwijs voor de ontwerper. En tenzij je Oliviero Toscani heet en de huisstijl voor Beneton ontworpen hebt is het belang voor de ontwerper niet zo groot. Maar daar zit waarschijnlijk een deel van de crux: ontwerpers wanen zich soms belangrijker dan reëel is en voelen zich vaak emotioneel verbonden met hun vondst. Een zuiver zakelijke kijk is dan wat lastig. 

Restyling
In ons geval ging het om een (zeer beperkte) restyling. De auteurswet bepaalt dat de ontwerper zich tegen wijziging kan verzetten, tenzij dat verzet gezien de aard van de wijziging onredelijk is. Daar is niet zoveel rechtspraak over. Grofweg kun je zeggen dat een restyling na een jaar of vijf redelijk is. Je ziet daar dan ook nauwelijks problemen ontstaan tussen ontwerpers en hun opdrachtgevers. In 'Auteursrecht voor Ontwerpers' wordt aangegeven dat een restyling binnen vijf jaar dan weer wat te vroeg is.

Maar waar is dat op gebaseerd? Het is logisch dat je een logo ontwerpt voor een langere termijn. Maar sommige ontwikkelingen gaan sneller dan dat… En misschien heeft de oorspronkelijke ontwerper zijn opdrachtgever wel niet zo’n goede dienst bewezen door een middelmatig logo af te leveren.

Mag je dat dan niet herstellen? Sommige vragen zijn eenvoudig te beantwoorden door goed te kijken naar de teksten in de wet of door de uitleg in genoemde publicaties. In andere gevallen ligt de zaak ingewikkelder. In ons geval: was het verzet van de ontwerper wel redelijk? Die vraag wordt eigenlijk alleen beantwoord met een toets door een rechter, al gauw een kostbare zaak.  

Afspraken maken!
Dat pleit er voor om bij aanvang van een project goede afspraken te maken over de omgang met het auteursrecht. Dat is het minste wat je moet doen. Vaak zie je dat auteursrechtenkwesties naar boven komen bij een ander conflict. Het wordt dan al snel een breekijzer dat afleidt van de werkelijke discussie en het dispuut wordt emotioneler dan nodig en constructief is.

Nee, het is geen sexy onderwerp. Opdrachtgevers begrijpen het vaak niet en ontwerpers praten liever over de inhoud van de opdracht. Maar je moet het bespreken: hoe wil je met het auteursrecht omgaan en wat spreek je af over wijzigingen in de toekomst? Bijkomend voordeel van dat gesprek is dat je elkaar gelijk een beetje leert kennen. Kun je dat zakelijke gesprek goed voeren met elkaar? Dan beschik je alvast over een gezonde basis voor je toekomstige samenwerking. 

---

Met dank aan Anouk Siegelaar van de BNO voor een goed gesprek over auteursrecht! 

De Illustratie is van iStock.