TrendRede 2015: De schoonheid van ons perspectief

“When patterns are broken new worlds emerge" (Tuli Kupferberg)

Er verandert veel en tegelijkertijd zo weinig. Economen blijven geobsedeerd door het eenzijdige begrip economische groei. Geloof is voor velen naast persoonlijk houvast nog altijd een bron voor wereldwijde onrust. De Russen lijken weer de vijand en de mens ziet afkomst, voorkeur en geografische grenzen als dé aanleiding om elkaar het leven onnodig zuur te maken. Traditionele media blijven uitblinken in de sturing van het collectieve bewustzijn en openen allemaal met hetzelfde nieuws.  ‘Goedenavond beste mensen, dit is het journaal van acht uur en dit is wat wij willen wat u denkt’. Schijnbare prijsreducties blijven de beste stimulans om onnodig overdadig aankoopgedrag te activeren. Native advertising, nieuwe technologie en big data zijn nodig om de klant voor je te winnen. Niets nieuws, nog altijd oude wijn in nieuwe zakken. De hand op de knip is in deze maatschappij, waarin de meest stabiele relatie die van schuldenaar en schuldeiser is, ongewenst. 2015 en verder: de uitdagingen worden er niet minder om de oplossingen uiteindelijk wel mooier. Wanneer zien we dat als samenleving in?

“Mankind has reached a bridge that can only be crossed in unity" (Damien Carrion)

De duale ‘realiteit’
De meest fundamentele verandering die we zien bevindt zich binnen onze ingesleten patronen. Een lineaire wereld gebaseerd op hiërarchische structuren, risico reductie, beheersbare grootschaligheid, voorspelbaarheid en een gezamenlijk streven naar grenzeloze, maar beperkt gedeelde welvaart domineert ons handelen. We zijn ons allen bewust van onze ecologische footprint, verafschuwen onrecht en beseffen dat economie dienend moet zijn aan het welzijn van de planeet met al haar soorten. Toch zijn we als soort extreem destructief want wat we weten en ons werkelijke gedrag liggen mijlenver uit elkaar.

De dualiteit is van alledag. Het komt tot uiting op ieder niveau en binnen ieder maatschappelijk facet. Van de eis tot veiligheid naar de drang tot persoonlijke vrijheid. Van privacy tot transparantie en van gezondheid tot frivoliteit. Zorgkosten zijn onbeheersbaar terwijl binnen onze supermarkt ongezond voedsel het schap domineert. Minutieus tellen we de calorieën, maar we nemen de chemicaliën voor lief. Onderwijs biedt houvast, structuur en richting terwijl de oplossingen voor onze maatschappelijke uitdagingen juist in het onbekende liggen. We leren alles over het verleden maar ontberen de kunde, kennis en kritische houding om open te staan voor de toekomst. We denken dat jongeren de toekomst hebben terwijl de wereld die zich vormt gedomineerd wordt door de ouderen die verjongen.  

Onze grondhouding is om antwoorden te zoeken op de problemen van vandaag gecreëerd vanuit de wereld van gisteren. Wat we moeten doen is deze zoektocht overbodig maken door het doorbreken van heersende denkpatronen en conglomeraten van macht. Teveel beoordelen we problemen als gegeven omdat ze in essentie het bestaansrecht legitimeren voor staande machtstructuren en daarmee hun leefwereld in stand houden.

Laten we meer ontdekken en minder bedenken. Een maatschappelijke houding van een continue verkenning vanuit verwondering in plaats van vragen uit het verleden. Old ways won’t open new doors. Vecht niet tegen wat was, maak het overbodig.

De bestendigheid van de oude wereld
Veelzeggend zijn de titels die instituten gebruiken om richting uit te zetten. Het Centraal Planbureau (CPB) noteerde vorige maand in het rapport Roads to recovery geruststellend dat de Nederlandse economie door de crisis ‘geen blijvende schade’ heeft opgelopen. De groei zal zich kunnen herstellen, de vraag is in welk scenario? Een handvol economen voorspelt met grote stelligheid dat de groei van vóór de crisis nooit meer zal terugkeren. De autoriteiten richten zich, via diepgaande analyses en gewapend met complexe rekenmodellen, op het tastbaar maken van onzekerheid. De dualiteit en chaos vanuit de prognose en adviezen zien we ook hier terug. Van ‘herstel’ tot ‘reset’; de toekomst heeft het allemaal nodig volgens de onderzoeken. Eén ding geeft het aan: onzekerheid is de nieuwe zekerheid.

We leven in een wereld gedomineerd door een beperkte en geconcentreerde macht die geen belang heeft bij de introductie van nieuwe systemen. De taaiheid van deze oude machtsstructuren is groter dan verwacht en de middelen om vernieuwing te dwarsbomen gevarieerder dan ooit. Belijden we met woorden een nieuwe gewenste wereld, onze acties en afrekenmechanismen kennen hun oorsprong nog altijd vanuit aangeleerd gedrag. De zo noodzakelijk empathie, ontdekkingsgeest en verbindingsmentaliteit wordt nog vaak teniet gedaan door kille en eenzijdige sturing op cijfers. Logisch want zo worden we opgeleid en hier voelen we ons comfortabel mee. Al staat het in schril contrast met hoe we ter wereld komen.

De alomvattendheid van het algoritme
Mens en machine versmelten, chips vervangen onze biologische rekenkracht en algoritmes vormen onze besluitvorming. Het algoritme is definitief verweven met het menselijke leven en oefent invloed uit op de creatie van een betere versie van onszelf. Uiteindelijk zullen zelfs de menselijke creativiteit en emotie virtueel worden overtroffen. De enige grens aan de technologische ontwikkeling is de mens zelf. Dit probleem zullen we uiteindelijk ook oplossen door autonomie te verschaffen aan het algoritme. De grootste opgave is om van technologische expansie, menselijke vooruitgang te maken.

Snel nergens naar toe
Technologie heeft ons geduld gereduceerd tot onder nul. We leven in een van digitale snelheid doorspekte samenleving. Gevaar is dat we snel nergens naar toe bewegen. Een maatschappij waarin het ritme van de mens volledig is losgelaten om te kunnen voldoen aan het ritme van de systemen dienstbaar aan de economie. Technologie zorgt ervoor dat we exponentieel snel verder in deze richting kunnen ‘doorontwikkelen’. Robotica en software worden ingezet om sneller en adequater producten te produceren en te distribueren. Persoonlijke data is er om een commercieel aanbod volledig aan te sluiten  op individuele behoeften. We geven er altijd aan toe. Worden we speelbal van de algoritmes die ons continu monitoren en analyseren en ons beter kennen dan wijzelf? Een wereld waarin we schijnbaar geen manifeste behoeften meer kennen omdat technologie ze al op voorhand weet in te vullen. Amazon gaf begin 2014 aan producten te kunnen versturen voordat ze daadwerkelijk besteld zijn en banken zouden ons kunnen herkennen op basis van typegedrag.

Anno 2014 is onze persoonlijke data het ultieme lokmiddel voor slimme algoritmes. De mens als speelpop van commercie?

"He who buys what he does not need steals from himself" (Zweeds gezegde)

Startups als Voycee, Respect Network en Citizen Me moeten de tegenbeweging aanjagen. Bij durfinvesteerder Deep Knowledge Ventures is software inmiddels lid van de Raad van Bestuur en domineren algoritmes productie en distributieprocessen, de financiële wereld en waken ze over onze veiligheid. Langzaam maar zeker worden we voorbereid om besluitvorming over te dragen aan technologie.

De schoonheid van het perspectief
De uitdagingen nemen toe, technologie als allesoplossend vehikel zien we in perspectief van haar afhankelijkheid en de autoriteiten die er voor ons leken te zijn, laten we los. We zien dat we zelf onderdeel zijn van de oplossing. Vanuit angst en onvrede creëren we veerkracht en hoop. We zien de hedendaagse chaos als stuiptrekkingen. Tekenen van alteratie. We realiseren ons dat geduld in combinatie met veerkracht en volharding nu meer dan ooit de gewenste verandering brengen. Het bewustzijn dat iedere Euro die je besteedt een stem is voor de wereld die je jezelf en je kinderen toewenst, neemt zienderogen toe. 

De schoonheid van een samenleving waarin de veerkracht en het toekomstperspectief worden gevoed door betekenis voor en met elkaar. De kortetermijnrealiteit dwingt onze (r)evolutie in bewustzijn naar de achterkamers en zet pessimisme in de spotlights. Diepe sporen laat de hedendaagse realiteit na bij iedere generatie. Jongeren verliezen het vertrouwen in de toekomst, de maatschappelijke kloof neemt toe, eenzaamheid viert hoogtijdagen en solidariteit beperkt zich tot ons individuele ego. Signalen die doorbroken patronen aangeven en opkomende werelden ruimte bieden.

“Het moeilijkste om te zien is datgene wat zich voor je ogen afspeelt” (Goethe)

De alternatieven voor onze uitdagingen bevinden zich allemaal binnen de menselijke essentie. Iets wat we gestructureerd hebben verwaarloosd in onze vorming. Met het toenemen van de complexiteit van de samenleving ligt de oplossing in het terugbrengen van de eenvoud. Als mens ligt onze kracht in het aangaan van verbindingen en halen we kracht uit het toevoegen van betekenis. Het geven zijn we ontwend, het nemen is ons geïnstrueerd. Deze fout in menselijke evolutie is tevens de grootste winst. Het doet ons inzien dat de oplossingen voor betekenisvolle bloei liggen in schijnbaar tegengestelde vooruitgang. De schoonheid hiervan openbaart zich als we dat inzien.

Van gesloten starre organisatiestructuren naar open vrije organisatiezwermen. Eenzijdig lineair wordt gedeeld circulair. Controle dienend aan vertrouwen in plaats vanuit wantrouwen. Van groei vanuit tastbare materiële consumptie naar onzichtbare immateriële rijkdom. Herverdeling in plaats van verdeling. Van schijnbaar gelijke relaties naar flexibele verbinding vanuit individuele autonomie. De alternatieven zijn sluimerend aanwezig en uiten zich in trends en tegentrends.

Het perspectief lonkt. De enige competentie die we nodig hebben is om over de schijnbaar heersende chaos te zien en de zienswijze te gebruiken als brandstof voor verandering.

"Geduld is bitter maar haar vruchten zijn zoet" (Aristoteles)

De voorbeelden van hoe het niet moet worden inmiddels overtroffen door de initiatieven van hoe het wel kan. Het ergste wat onze generatie kan overkomen is dat we in de ogen van onze kinderen kijken en moeten toegeven dat we wel wisten wat we konden doen maar dat lef en daadkracht schijnbaar ontbraken.

“Ik zie nooit wat al gedaan is, ik zie alleen wat nog gedaan moet worden" (Marie Curie)

Tony Bosma is futurist, internationaal spreker en oprichter van trendburo Extend Limits.

Op dinsdag 9 september wordt in Seats2meet.com Utrecht CS voor de vijfde keer de TrendRede uitgesproken. Wil je bij de TrendRede 2015 aanwezig zijn? Meld je dan aan op Trendrede.nl vanaf 1 september aanstaande.

De TrendRede is een cadeau voor burgers, bedrijven en bestuurders in Nederland en wordt belangeloos samengesteld door een groep van 12 vooraanstaande trendwatchers. Door hun kennis te bundelen, willen zij een bijdrage leveren aan de toekomst van de samenleving waar ze zelf deel van uitmaken. In aanloop naar de TrendRede 2015 kijken zij terug en vooruit en geven zij in een wekelijkse blogserie hun visie op deze toekomst.

Bekijk de overige bijdragen in ons dossier Trendrede 2015